Monthly Archives: February 2014

Euskaraz ba al dago umorerik?

Umorea gai hartuta ibili da aste honetan ‘Tribuaren Berbak’ ETB1eko saioa. Herrialde eta hizkuntza ezberdinetan umorea ezberdina ote den jakin nahi izan du Kike Amonarrizek gidatzen saioak.

Uxoa Anduaga soziologoa

Uxoa Anduaga soziologoa

Lehendabizi, umorea zer den argitu behar dela eta, umoreari buruz tesia egiten ari den Uxoa Anduagarekin hitz egin du. Umorearen ezaugarriak hiru direla argitu du Uxoak. Lehendabizi fenomeno soziala izan behar du (arraroa da pertsona bat bakarrik, bestelako arrazoirik gabe, barre egiten ikustea). Bestetik, hauslea izan behar du; hau da, normala denaren eta ez denaren arteko haustura suposatzen du umoreak. Eta azkenik, umoreak atsegingarria izan behar du, bestela ez baita umorea.

Bestalde, umorea egitean ohikoa izaten da norberaren taldea normala edo orekatua dela iradokitzea; eta besteen taldeak normalak ez direla adierazten da. Hala gertatzen da hainbat talde sozialei buruzko txisteak egiten direnean; hala nola, bilbotarrei buruzkoak, giputxiei buruzkoak, baserritarrei buruzkoak, Lepekoei buruzkoak, eta abar.

Horri lotuta, euskaldunok serioak garela esaten da normalean. Eta Uxoaren hitzetan XIX. mendean Espainian euskaldunei buruz sortu zituzten txisteei esker da irudi hori, hein batean. Baina orokorrean ez da horrela eta horren adibide dira inauteriak edo bertsolaritzako pasarte asko adibidez.

Tradiziozko euskal umorearen adibideetako bat Pernando Amezketarra dugu. Milaka pasarte barregarri utzi zituen 1764an Amezketan jaio zen Fernando Bengoetxea Altunak. Ahoz aho transmititu ziren Gregorio Mujikak jaso eta idatzi zituen arte. Euskal umorearen antologian gordeta daude, baina tamalez euskal literaturan ez dugu horrelako adibide asko.

Xebastian Lizaso

Xebastian Lizaso

Bertsolaritzan ere asko jokatu izan da umorearekin. Lazkao Txiki, Mattin, Mitxelena bezalako bertsolarietan umorea finkatu zela adierazi dio Kike Amonarrizi Xebastian Lizasok. Eta gaur egun galtzen ari ote den galdetuta, Xebastianek dio gizartean, orokorrean, hizkuntza ohiturak aldatzen ari direla. Alegia, duela urte batzuk, herri txikietan ohikoa zen elkarri minik egin gabe umore ukituarekin adarra jotzea eta gaur egun galtzen ari dela hori. Baina oraindik ere bertsolaritzan esanahi biko hitzak, ziriak eta adarra jotzeak badutela bere lekua.

Aitziber Garmendia eta Iker Galartza

Aitziber Garmendia eta Iker Galartza

Gaur egun, telebista saioetan eta antzerkian umorea euskaraz egiten da eta horren eragileetako bi dira Aitziber Garmendia eta Iker Galartza. ‘Kontrako Eztarria‘, ‘Hau ez da Finlandia’ eta ‘Wazemank’ saioetan, adibidez, presentzia handia du edota izan du umoreak. Baita antzerkian ere: ‘Ondoko hilobiko gizona‘ antzezlanarekin batera eta bestera dabiltza. Txiki txikitatik ‘pailazokerietan eta tontoarena egiten’ aritu izan direla esaten dute biek. Eta euren antzezlanetan baten bat barrezka hasi eta mareatu edo konorterik gabe gelditu izan dela ere aitortu diote Kike Amonarrizi.

Felix Zubia medikua

Felix Zubia medikua

Baina orokorrean, barre egitea osasunarentzako oso ona dela frogatu du ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Felix Zubia medikuaren hitzetan honako onura hauek ekartzen ditu: tentsioa jaisten du, bihotzari on egiten dio, giharrak indartzen ditu (abdominalak egitea bezalakoa da), defentsak indartzen ditu (infekzioen aurka eragiten du) eta gaixotasun auto-inmuneentzat ere osasungarria da.

Beraz, egin dezagun barre, zeren eta barre egiteak bizitza luzatzen omen du edota, gutxienez, biziko ditugun egunak kalitate handiagoz bizi ditzagun lortuko dugu.

Saio osoa ikusi:

Euskararen eta katalanaren arteko loturak aztertzen

Euskararen eta katalanaren arteko berdintasunak eta ezberdintasunak aztertzen aritu da ‘Tribuaren Berbak’ aste honetan eta horretarako Katalunian ibili da Kike Amonarriz euskaldunen edo euskararen ezagutzaren bila eta baita Donostian ere Kataluniarekin ditugun loturen bila.

Kike Amonarriz Bartzelonan

Kike Amonarriz Bartzelonan

Hasteko, katalanaren tamaina aztertu du

saioak. Euskararen kasuan esan genuen milioi bat hiztun inguru garela. Ba katalana gurea baino askoz indartsuago dago: 11 milioi hiztun inguru ditu. Calvet barometroaren 19. Lekuan dago eta, Unescoren iritziz, Alguer inguruko hizkuntza soilik dago arriskuan.

Izan ere, katalana Katalunian eta Alguer hirian hitz egiteaz gainera, Valentziako Erkidegoan, Balear Uharteetan, El Carxe Murtziako eskualdean, Aragoiko Sartaldeko Zerrendan, Ipar Katalunian eta Andorran ere hitz egiten da. Eta guztien artean Països Catalans bezala ezaguna dena osatzen dute. Andorran adibidez, hizkuntza ofizial bakarra da katalana. Eta herrialde hau Nazio Batuen Erakundeko kideetako bat denez, NBEetan katalana entzun daiteke.

Euskararena baino egoera hobea badute ere, Miquel Strubell irakasleak Kike Amonarrizi aitortu dionez, oraindik hiru eremutan lan gogorra daukate: justizia administrazioan, arlo sozioekonomikoan eta azken urteetan Kataluniak jaso dituen etorkinekin. Hiru alor horietan gaztelania gailentzen zaio katalanari, antza.

Kike Toni Strubellekin

Kike Toni Strubellekin

Miquel-en anaia Toni Strubell filologo eta politikariaren hitzetan, berriz, euskararen eta katalanaren arteko ezberdintasun nabariena da “Euskal Herrian oso bisiblea dela euskararen aldeko mugimendua“. Euskararen aldeko jaiak eta ekimenak ugariak dira urte guztian zehar eta hori Katalunian ez omen da gertatzen; agian katalana oso hedatuta dagoelako eta nagusi delako hezkuntzan.

Tonik ‘Un catalá entre bascos’ liburua idatzi zuen. Sortzez Oxfordekoa da, baina ama katalana zuen, Gerra Zibilaren garaian ihes egindako familia bateko alaba. Eta euskaraz ere primeran aritzen da denboraldi luze bat eman zuelako Bidasoa bailaran bizitzen.

Xabier Strubell eta Karmele Pastor

Xabier Strubell eta Karmele Pastor

Toni eta Donostian bizi den bere seme Xabier Strubell kulturen arteko nahasketa horren adibide dira. Xabierren hitzetan “ispilu bat egon da beti bi herrien artean”, asko begiratu izan diogu elkarri eta horrek bi herrien arteko loturak ere handitu izan ditu. Asko dira hemen denboraldi bat pasatako katalanak edo han bizi izandako euskaldunak.

Eta lotura horrez gainera, posible da Euskal Herrian katalana ikastea eta baita han euskara ikastea ere. Bartzelonako hizkuntza eskolan adibidez, 300 lagun inguru ari dira euskara ikasten.

Aitor Arrutirekin Bartzelonako Euskal Etxean

Aitor Arrutirekin Bartzelonako Euskal Etxean

Eta Bartzelonako Euskal Etxean ere badago euskara ikasteko aukera. 1979an sortu zen eta gaur egun 500 bazkide inguru ditu, erdiak euskaldunak eta erdiak katalanak. Euren helburu nagusia euskal kultura Katalunian ezagutaraztea da eta horretarako kultur ekitaldi ugari antolatzen dituzte: Euskal Herria Sona musika jaialdia, euskal zinema bultzatzeko proiekzioak, Literaldia…

Cristina Lagèrekin Espai Catalunyan

Cristina Lagèrekin Espai Catalunyan

Funtzio berbera dauka Donostiako Espai Catalunya topalekuak.  Erakunde ofiziala da eta jatetxea ere badu. Katalan eskolak ematen dituzte, haurrentzako ekitaldiak antolatzen dituzte, Donostiako hainbat kultur ekimenetan parte hartzen dute, calçotadak egiten dituzte… Kataluniako kultura donostiarrei gerturatzen diete. Eta oso harrera ona du Cristina Lagè bertako lehendakariaren hitzetan; izan ere, 300 bazkide ditu gaur egun eta horietako asko euskaldunak dira.

Saio osoa ikusteko:

Nola hitz egin behar da jendaurrean?

Jendaurrean hitz egiteak jende askori sortzen dizkion zailtasunei buruz aritu dira aste honetan ETB1eko ‘Tribuaren Berbak’ saioan. Beldurrak nola gainditu eta gai honetan nola trebatu azaldu digu Kike Amonarrizen saioak.

Tribuak-Maranon

Kike Amonarriz Manu Marañonekin

Zergatik diogu halako beldurra publikoan hitz egiteari? Manu Marañon komunikazio trebatzailearen hitzetan, alde batetik, “naturala” da lotsa edota beldurra sentitzea. Baina bestetik, duela gutxi arte, ez da arlo hau jorratu eskoletan eta, ondorioz, helduak garenetako askok ez dugu alderdi hori inoiz trebatu.

Beldur hori gainditzeko, norberarengan konfiantza izatea funtsezkoa dela adierazi du Marañonek. Horretarako, alde batetik, hizketarako gaia erabat barneratuta izan behar dugu. Eta bestetik, autoestimua landu behar dugu; hau da, ziur egon behar dugu egoera gure eskuetan dagoela, egitera goazena egiteko gai garela irudikatu behar dugu eta pentsamenduari buelta eman behar diogu era positiboan.

Tribuak-Maite

Kike Amonarriz eta Maite Artola

Jendaurrean mintzatzeko trebetasuna izatea gero eta beharrezkoagoa da gure gizartean; trebakuntza hau lantzen duen pertsona autonomoagoa eta malguagoa izango baita. Marañonen hitzetan, gaitasun honekin ez da jaiotzen, trebatu egin behar da.

Hori bera diote irrati eta telebista esatari askok, eguneroko ofizioan hitza erabili behar dutenetako askok. Maite Artola irrati-esatariak, adibidez, argi du: jardutea da garrantzitsua, zenbat eta gehiago jardun, orduan eta lasaiago egoten da.

Tribuak-FoniatraHitz egitea ofizio dutenentzat (izan aurkezle, irakasle, komertzial, apaiz, politikari…) ahotsa zaintzea ezinbestekoa da. ‘Tribuaren Berbak’ saiokoak Mirari Perez Gaztelu foniatrarekin aritu dira gai horri buruz. Foniatrak, medikuntza ikasketak egin ondoren, ahots organoan espezializatu diren profesionalak dira. Komunikazio arazoak dituztenek tinbrea, tonua, intentsitatea, modulazioa, erritmoa eta ahoskatzea kontrolatzen ikasi behar dute eta foniatrekin eta logopedekin hartzen dituzte horretarako beharrezkoak diren neurriak.

Behin beldurra gaindituta eta ahotsa osasuntsu daukagula, bota behar dugun diskurtsoa nola egituratu ikasi behar dugu. Joxerra Garzia irakasleak beti entretenimendu puntu batzuk bilatzea gomendatu du; esan behar duguna esatearekin batera, jendea ez aspertzea bilatu behar dugula alegia.

Joxerra Garzia

Joxerra Garzia

Horrez gainera, diskurtsoa egituratzean ze efektu edo erantzun lortu nahi dugun kontutan hartu behar dugu. Askotan, kontatu behar dugunaren ordenak ere jendearen erantzuna aldatzen baitu.

Hau guztia eskolan lantzen hasi behar dela argi du Joxerra Garziak. Hezkuntza sistema askotan oratoriari garrantzia handia ematen diote; AEBetako pelikuletan askotan ikusi ditugu eztabaida lehiaketak eta klubak adibidez. Euskal Herrian, duela urte batzuk arte, ez zaio aparteko garrantziarik eman, baina azken aldian, eskola eta ikastoletan, hasi dira jendaurrean hitz egiteari kasu handiagoa egiten. Bertso-eskolek ere lan handia egin dute umeak jendaurrean eroso aritu daitezen.

Koldo Amestoy ipuin-kontalaria

Koldo Amestoy ipuin-kontalaria

Koldo Amestoy ipuin-kontalariak euskaraz zein frantsesez egiten ditu bere emanaldiak. Euskarak onomatopeiekin, hitz jokoekin eta hainbat formulekin aritzeko erraztasun handiagoa ematen diola aitortzen du. Izan ere, haurrentzat ipuinak kontatzen ari denean, hauen atentzioa mantentzeko, hitzekin irudi bat sortzen saiatu behar izaten du; “ipuinak ikusi egin behar” direla esan dio Kike Amonarrizi.

Azkenik, jendaurrean hitz egin behar duenak gorputzaren hizkuntza ere kontutan hartu behar du. Esaten duen horretan konfiantza duela adierazi behar du gorputzak. Olatz Beobide aktoreak gorpuzkera itxia ez izateko gomendatzen du; burua tente, jendeari zuzenean begiratzea, eskuak modu naturalean mugitzea eta zangoak gogorregi ez jartzea.

Dudarik gabe, atzerriko hainbat herrialdeetan guk baino askoz naturalago ikusten dute jendaurrean hitz egitea. Esate baterako, ba al zenekiten Londresen Speaker’s Corner izeneko leku bat dagoela? Bertan, edozeinek edozer gairi buruz hitz egiteko eskubidea du eta edonor aurkitu dezakegu edozein momentutan diskurtso bat ematen.

Guk ere, utzi ditzagun lotsak alde batera eta hitz egin dezagun naturaltasunez edozer gauzari buruz, edozeinen aurrean!

Ikusi saio osoa:

Euskal taldeak WhatsApp-en: oraingoan zenbat asmatzeko gai zarete?

Aurreko asteetan euskal abestiak nahiz euskal esaera zaharrak WhatsApp-eko irudien bidez ikusi ditugu, eta hauek izan duten arrakasta ikusita, oraingoan euskal taldeen inguruan arituko gara. Hementxe ikus ditzakezue. Ea oraingoan zenbat asmatzen dituzuen!

Euskara taldeak WhatsApp

Orain arte bezala, bidal iezaizkiguzue zuen iruzkinak. Gogoan izan ere, zuen ekarpenak egin ditzakezuela mota honetako proposamen berriak eginez. Hain zuzen ere, proposamen hau Iban Bilbao erabiltzaileak gomendatu digu. Eskerrik asko Iban! Zalantzarik gabe, gauza ederra da teknologia berriak eta euskara jolasaren bidez uztartzea, ezta?

Euskal abestiak, Whatsappen: denak asmatu ditu Endikak!!

Gogoratzen al duzue urtarrilaren 21ean Euskararen blog honetara ekarri genuen testua? Baietz! Post hartan, Euskal abestiak, Whatsappen: ia zenbat asmatzen dituzun izenburua zuen horretan, emotikono bidezko euskal kanta batzuk proposatu genituen, eta animatzen zintuztegun ea baten bat asmatzeko gai zineten. Bai, ezta? Hau zen posta:

Post honen inguruan dena daki Endikak!!

Post honen inguruan dena daki Endikak!!

Ba, hara!! Endikak den-denak asmatu ditu, bai jauna!!!!! 🙂 Blogean bertan utzitako komentario batean, zerrenda oso-osoa jarri du!! Hona hemen irtenbidea!!!!

1- Negua joan da ta

2- Nire aitak amari

3- Kalian gora kalian behera

4- 4 teilatu

5- Ilargia

6- Boga boga

7- Pintxo pintxo

8- Aldapeko

9- Jo ta ke

10- Dragoi Bola

11- Txanpon baten truke

12- Eva Maria

13- Behin batian Loiolan

14- Txakur bat erosi dut

15- Katuen testamentue

 

Zer iruditzen? Handia zara, Endika, zorionak!!!!!!!! 🙂 Eta jakina, eskerrik asko berari eta guztioi!!!!!!!!!!

Bilbo euskaldun gehien dituen munduko hiria da

Hiri erdaldunaren irudia ematen omen du Bilbok, baina egiazki euskaldun gehien dituen munduko hiria da. Hala erakutsi du behintzat Kike Amonarrizek gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioak.

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Irudi erdaldun horren zergatia azaltzeko Aitor eta Pedro Zuberogoitia anaiekin hitz egin du Kikek. Bertan Bilbo liburuaren egileak dira eta euskarak XX. mendean izan duen bilakaera aztertu dute lan honetan.

Aitorren hitzetan, euskararen gainbehera XIX. mendean hasi zen Bilbon; ziurrenik gizaldi amaierako industrializazioaren ondorioz. Garai hartan, hirietako gizarteak nekazal giroa baztertzera eta ridikulizatzera jo zuen, besteak beste, baserritarrak euskaraz mintzatzen zirelako eta gaztelaniaz ez zirelako moldatzen. Gaztelaniaz aritzea moda eta prestigio kontua bilakatu zen hiri eta herri handietan.

Hala ere, Pedrok azaldu duenez, 20ko hamarkada inguruan, Errepublikaren aurretik, Bilboko biztanleen %20a euskalduna zen. Hala erakusten dute garai hartako datuek. Eta galera handiena, Gerra Zibilaren ondoren, 40 urte iraun zituen diktaduran, gertatu zen. 1975ean %6k soilik zekien euskaraz. Eta geroztik, gora egin du datu horrek gaur egun arte.

Alabaina, Bilboko txoko guztietan ez da berdin erabiltzen euskara. Bilboko Udalaren datuen arabera Ibaiondo, Abando eta Deustu barrutiak dira euskaldunenak, eta euskaldunen erdiek baino gehiagok 34 urte baino gutxiago dauzkate.

Beste hari bati helduz, euskararen esparruan Bizkaiko hiriburua aitzindari izan zela jakin dute Zuberogoitia anaiek euren ikerketei esker. Lehen euskara katedra bertan sortu omen zen eta Gerra Zibilaren garaian euskaraz idatzitako liburu ugari saltzen omen ziren bertako liburu-dendetan.

Bitxikeri gisa, lehen euskara katedra hura lortzeko lehian Sabino Arana, Resurreción Maria Azkue eta Miguel de Unamuno aritu omen ziren. Azkenean, Azkuek irabazi zuen. Eta gerora, lehen lanak euskaraz idatzi bazituen ere, gure hizkuntza ohorez ehortzi beharrekoa zela idatzi zuen Unamunok. Ez zuen elebitasunean sinesten.

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Bilbon euskararen eta euskaldunen guneak bilatzen hasita, Kafe Antzokira joatea derrigorrezkoa da. 1995ean sortu zen Gabriel Aresti euskaltegiaren ekimenez ikasleek euskara erabili ahal izateko espazio errealak izan zitzaten. Kultur ekitaldi ugari egiten dira Kafe Antzokian: kontzertuak, bertso saioak, liburu eta disko aurkezpenak eta abar. Eta horrekin batera, Aresti euskaltegiak beste hainbat ekimen ere baditu martxan: Bilbo Hiria irratia, Algara konpartsa, Zenbat Gara elkartea…

Euskaltzaindiaren egoitza nagusia ere Bilbon dago, Plaza Berrian hain zuzen ere. 1919an sortu zen erakunde hau eta haren helburuak dira, besteak beste, euskara sustatzea, erabilera zabaltzea, hizkuntzaren kalitatea bermatzea eta hiztunen eskubideak zaintzea. Linguistikaz, soziolinguistikaz, onomastikaz, toponimiaz, gramatikaz, hiztegiaz, dialektologiaz eta abarrez arduratzen da.

Euskaraz Bilbo ala Bilbao esan behar ote den jakin nahi izan du ‘Tribuaren Berbak’ saioak bertan. Mikel Gorrotxategik, Onomastika batzordeko idazkariak, euskarazko izen jatorra Bilbo dela argitu dio. Horren arrazoia euskal literaturan beti izen hori erabili izan dela da. Eta ez euskaraz bakarrik, baita ingelesez ere: Erdi Aroan Bilboko portutik bidaltzen zituzten merkantziei buruz idazten zutenean Bilbo hitza erabiltzen omen zuten.

Lehen euskal antzerki talde profesionala ere Bilbon sortu zuten 80ko hamarkadan, Maskarada taldea hain zuzen ere. Mikel Martinez aktorea izan zen sortzaileetako bat, “euskaldun berriak eta euskararen aldeko militanteak” zirelako.

San Inazio auzora joanda, Euskararen Etxea topatu du Kikek. Azkue Fundazioaren ardurapean dago eta euskarari buruzko gune espezializatua da. Interpretazio zentro bat eta euskaraz idatzitako unibertsitate-liburuen bilduma ditu bertan. Eta horrekin batera, ekimen ugari antolatzen dituzte bai gazteentzat bai helduagoentzat.

Gazteengan euskara zabaltzeko, ostera, Harrapazank aisialdi programa dago. Kutsu urbanoko ekintzak antolatzen dituzte gazteen artean euskararen erabilera sustatzeko.

Azkenik beste bitxikeria bat: ba al zenekiten gurea ez dela munduko Bilbo bakarra? Mexikon, Coahuila estatuan, bada Bilbao izeneko 400 bat biztanleko herrixka bat. Bertan hondar fineko dunez disfrutatzeko aukera daukate eta turismorako leku aproposa bilakatu omen da.

‘Bertan Bilbo’ izeneko saioa osorik ikusi: