Author Archives: Go!azen

‘Tribuaren Berbak’ saioko atal guztiak, osorik

Kike Amonarriz. Iturria: EiTB

Kike Amonarriz. Iturria: EiTB

Euskara ardatz duen ‘Tribuaren Berbak‘ telebista saio guztiak ikusi ez badituzu, ondorengo zerrenda honetan dituzu eskuragarri. EiTB Nahieran atarian daude Kike Amonarrizek ETB1en aurkezten duen saio honen atal denak. Baina zerrenda honetan, saioa osorik ikusteko bidea aurkitzeaz gainera, bakoitzean ze gai landu zen jakin dezakezu.

Euskararen tamaina
Lehendabiziko ‘Tribuaren Berbak’ izan zen. Zenbat euskaldun gauden munduan aztertu zuten atal honetan eta milioi bat inguru garela ondorioztatu zuten. Egin klik ‘Euskararen tamaina‘ saioa ikusteko.

Momentu bat euskaldun berriei!

Bigarren atalean euskaltegietan ari direnei eta euskaldun berriei buruz aritu ziren. Ikusi ‘Monumentu bat euskaldun berriei!‘ saioa.

Euskal babel
Euskal Herrian hitz egiten diren hizkuntzei buruzko saioa izan zen hau. Arabiera omen da gurean gehien hitz egiten den atzerriko hizkuntza! Ikusi ‘Euskal babel‘ saioa osorik.

Publizitatea eta euskaraz
Izenbururik ez duen atala izan zen hau. Euskaraz egiten den publizitateari buruz aritu ziren hizketan eta saioan zehar atal honentzako izen bila ibili ziren. Ikusi osorik publizitatea eta euskara saioa.

Gazteuskara
Gazteek darabilten euskarari buruz aritu ziren saio honetan. Euskaraz ala erdaraz aritzen diren eta nolakoa den erabiltzen duten euskara aztertu zuten. Egin klik ‘Gazteuskara‘ saioa ikusteko

Euskara sexista al da?
Galdera horri erantzuten saiatu ziren ‘Tribuaren Berbak’-eko atal honetan. Euskarak hizkuntza bereizketa egiten duela ondorioztatu zuten, baina ez dela sexista, sexistak erabiltzaileak direla alegia. Ikusi ‘Euskara sexista al da?‘ saioa osorik.

Urte berri, asmo berri
2014a hastera zihoala eta, urte berriari begira egindako saioa duzue hau. Euskararen alorrean zein asmo dituzten kontatu zuten hainbat pertsona ezagunek. Egin klik ‘Urte berri, asmo berri‘ saioa osorik ikusteko.

Riojatik Errioxara
Arabako Errioxako lehen euskaldun zaharraren bila aritu zen Kike atal honetan. Duela hamarkada dezente galdu zen inguru hartan euskara, baina aspaldiko 20 urtetan berreskuratzeko lan handia egin dute eta dagoeneko bertan jaiotako euskaldun zaharrak ere badaude. Ikusi ‘Riojatik Errioxara‘ saioa osorik.

Eus=mc², zientziaren hizkuntzak
Zientziari buruz eta zientzia egitean erabiltzen diren hizkuntzei buruz hitz egin zuten ‘Tribuaren Berbak’ saioko atal honetan; eta euskarak bertan duen presentziaz ere bai. Egin klik ‘Zientziaren hizkuntzak‘ ikusteko.

Frantziaren itzal luzea
Ipar Euskal Herrian euskarak bizi duen egoera aztertu zuten saio honetan. Egoera zaila den arren, argi izpiak badaudela erakutsi zuten. Egin klik ‘Frantziaren itzal luzea‘ atala osorik ikusteko.

Abestien hitzak, hitzen doinuak
Atal honen ardatza musika izan zen, euskaraz abesten den musika batik bat. Hainbat talde eta musikarirekin eta musikan adituak diren kazetariekin hitz egin zuten. Ikusi euskal musikari buruzko saioa.

Bertan Bilbo
Bilbon ibili zen Kike Amonarriz atal honetan. Bizkaiko hiriburuan euskarak duen egoera erakusteaz gainera, euskararekin lotutako hainbat leku erakutsi zituen, hala nola, Euskaltzaindiaren egoitzan izan zen. Ikusi ‘Bertan Bilbo‘ saioa osorik.

Jendaurrean
Jendaurrean hitz egitea zein zaila den batzuetan! Horretan ohitutako kazetariekin bildu zen Kike Amonarriz, nolako teknikak erabiltzen dituzten jakiteko. Egin klik ‘Jendaurrean‘ saioa osorik ikusteko.

Euskatalá
Kataluniak eta Euskal Herriak, hizkuntzari dagokionez, dituzten antzekotasun eta ezberdintasunak izan zituzten hizpide atal honetan. Hemen daukazue ‘Euskatala‘ saioa osorik.

Hau dunk umorea!
Euskarazko umorerik ba ote dagoen galdetu zuen ‘Tribuaren Berbak’ saioak atal honetan. Aktore, bertsolari eta beste hainbatekin hizketan aritu zen Kike Amonarriz atal honetan. Egin klik ‘Hau dunk umorea!‘ saioa osorik ikusteko.

Gelatik kalera
Eskoletan euskara ikastea bermatuta dagoela diote hezkuntza agintariek. Hori dela eta, gaur egungo erronka, haurrek kalean euskara gehiago erabil dezatela da. Horretarako zer egin behar den aztertu zuten atal honetan. Ikusi ‘Gelatik kalera‘ saioa osorik.

Nafarroa, arragoa
Euskarak Nafarroan duen egoera aztertu zuten ‘Tribuaren Berbak’ saioko atal honetan. Hizkuntzari dagokionez, hiru gunetan banatuta dagoenez, euskara ez da ofiziala lurralde osoan eta horrek zailtasunak sortzen ditu bai ikasteko baita erabiltzeko ere. Egin klik ‘Nafarroa, arragoa‘ saioa osorik ikusteko.

Adi, filmatzen, ekin!
Zinemari buruzko saioa izan zen hau. Euskaraz egiten den zinema izan zuten hizpide alde batetik eta bikoizketari buruz ere aritu ziren. Ikusi zinemari buruzko atala osorik.

Itsu, gor, baina ez mutu
Zentzumenetako batean arazoak dituzten pertsonek ze hizkuntza erabiltzen dituzten eta ze zailtasun dituzten azaldu zuten atal honetan. Zeinuen hizkuntza eta braillea pixka bat ezagutu ahal izan genuen. Egin klik ‘Itsu, gor, baina ez mutu‘ atala ikusteko.

Biba Xiberua!
Zuberoa edo Xiberua ardatz hartuta aritu zen Kike Amonarriz atal honetan. Euskarak han dituen ezaugarriak eta bizi duen egoera ezagutu ahal izan genuen. Ikusi ‘Biba Xiberua!‘ atala.

Euskara 2039
Hemendik 25 urtera euskarak izango duen egoera aurreikusten saiatu zen ‘Tribuaren Berbak’ atal honetan. Eta gainditu beharreko erronkak izango baditu ere, esperantzaz ikusten dute etorkizuna adituek. Egin klik ‘Euskara 2039‘ saioa osorik ikusteko.

Jolasean euskaraz eta euskararekin
Euskara tresnatzat erabilita nola jolas egin dezakegun erakutsi ziguten atal honetan. Hitz-jokoak, mahai-jokoak, gurutzegramak eta palindromoak zer diren eta nola egiten diren azaldu ziguten. Ikusi jolasei buruzko saioa osorik.

Bertoko eta kanpoko
Etorkinak euskarara hurbiltzeko zer egin behar den aztertu du ‘Tribuaren Berbak’ saio honetan. Egin klik ‘Bertoko eta kanpoko‘ saioa osorik ikusteko.

Batua vs. euskalkiak
Euskara batua eta euskalkiak kontrajarriak ote diren ala biak diren beharrezko aztertu zuen atal honetan ETB1eko saioak. Egin klik euskalkiei buruzko atal hau osorik ikusteko.

Munduko herririk euskaldunenak
Euskarak osasun onena duen herrietan barna ibili zen Kike Amonarriz atal honetan. Azpeitia, Lea-Artibai bailara, Pagola… bakoitzean nolako egoera dagoen eta hango ekimenak aztertu zituzten. Ikusi herri euskaldunei buruzko saioa.

Ahozko ondarea
Euskararen ahozko ondarea ezagutzeko parada eman zuen saio honetan ‘Tribuaren Berbak’ programak. Bertsolaritza, antzerkigintza, esaera zaharrak, zirtoak, esamoldeak, kantak, ipuinak… Ikusi ahozko ondareari buruzko saioa.

Arrasate:euskara eta kooperatibismoa
Arrasateko euskara eta herri horretan gure hizkuntza bultzatzeko burututako ekimenak aztertu zituzten ‘Tribuaren Berbak’ saioaren atal honetan. Egin klik Arrasateri buruzko saioa ikusteko.

Itsasoa laño dago
Atal honetan itsasaldeko euskara aztertu zuten ‘Tribuaren Berbak’ taldekoek. Bermeon, Zumaian, Ondarroan eta beste hainbat herritan ibili ziren. Ikusi itsasaldeko euskarari buruzko saioa.

Sareetan harrapatuta
Euskarak interneten eta teknologia berrietan duen presentziari buruz aritu ziren atal honetan. Ikusi Sareetan harrapatuta atala osorik.

60ko hamarkadako astindua
60ko hamarkadan iraultza gertatu zen euskararen zabalkundean: ikastolak eta Sehaska sortu ziren, kulturaren produkzioa asko hazi zen… Horrela, esparru gehiagotara iritsi zen euskara. Saioa osorik ikusteko egin klik hemen.

Gasteizko euskaldunak
EAEko hiriburuan euskara nahikoa galduta zegoen XX. mendearen amaieran, baina azken hamarkadetan asko zabaldu da. Ikusi osorik Gasteizko euskara eta euskaldunei buruzko saioa.

Zergatik ez dugu euskaraz egiten?
Euskaldunok euskaraz aritzeko ditugun zailtasun eta konplexuei buruz aritu ziren ‘Tribuaren Berbak’ saioko atal honetan. Ikusi saioa osorik hemen klik eginda.

Ze tamaina du euskarazko zinemagintzak?

Euskarazko zinema hartu du ardatz aste honetan ETB1eko ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Azken urte hauetan dozenaka film luze, labur, dokumental eta animaziozko egin dira euskaraz, baina duela urte batzuk lehortea ere izan zen alor honetan.

Urteetan atzera eginda ordea, duela gutxi arte uste izan da euskarazko lehen filma Gotzon Elortzak 1959an egindako ‘Ereagatik Matxitxakora’ dokumentala zela. Baina joan zen urtean, Pariseko ganbara batean, 1956an André Madré jeneralak zuzendutako ‘Gure Sor Lekua’ dokumental desagertua aurkitu zuen Josu Martinezek eta hau da orain euskarazko filmik zaharrena.

Miren Manias, euskarazko zinemaren ikertzailea

Miren Manias, euskarazko zinemaren ikertzailea

Miren Manias, EHUko ikerlariarekin aritu da euskarazko zinemaren historiari buruz Kike Amonarriz. Bere hitzetan lehendabiziko aldiz 1933 inguruan entzun zen euskara apur bat film batean; Teodoro Hernandorenaren ‘Euzkadi’ lanean adibidez. Gero etorri ziren ‘Gure Sorlekua’, Gotzon Elortzaren lanak, Fernando Larruquert eta Nestor Basterretxearen ‘Amalur’ eta Antxon Ezeizaren ‘Ikuska‘ bilduma.

80ko hamarkadan, Eusko Jaurlaritzak zinemagintzarako lehen diru-laguntzak eman zituen eta garai hartan euskal ekoizpena asko hazi zen. 43 film luze egin ziren hamar urtetan. 90ko hamarkadan ordea, krisia egon zen; administrazioa eta ekoizleen artean tirabirak egon ziren eta euskarazko zinemagintzak geldialdia izan zuen. Azkenik, 2000. urtetik aurrera loraldi berri bat ikusi dugu.

Denetik egin da azken hamarkada honetan: film laburrak, luzeak, dokumentalak, animazioa… Baina fikziozko film luzeak, adibidez 80ko hamarkadan baino gutxiago izan dira, 16 soilik. Izan ere, film luze bat ekoiztea ekonomikoki ez da erraza, gastua handia da eta, horren ondorioz, euskal zinema aretoetan proiektatuz soilik oso zaila da errentagarria izatera iristea.

Hori horrela, oso lan handia egiten dute Lekeitioko Euskal Zine Bilera edota Hazparneko Zinegin Festibala bezalako jaialdiek.

Telmo Esnal eta Asier Altuna

Telmo Esnal eta Asier Altuna

Historian gehien ikusi den euskarazko filma ‘Aupa Etxebeste’, Telmo Esnal eta Asier Altunak zuzendu zutena izan da. 70 mila ikusle gerturatu ziren zinema-aretoetara. Urte askoren ondoren, euskaraz egindako lehen filma izan zen. Telmoren eta Asierren iritziz euskarazko zinemaren erronka nagusietako bat, gure filmak kanpora ateratzea izango da. Izan ere, Euskal Herria herri txikia da eta soilik bertan ikusgai egonda, zaila da filmek irabaziak ematea.

Ikuspegi horretatik begiratuta, historia interesgarriak kontatzea dela kontua diote bi zuzendariek eta horretarako modu naturalean ondoen datorkien hizkuntza erabiltzea. Horrekin lotuta, euskalkiak erabiltzeak daukan garrantzia aipatu dute; ikusleenganako gertatutasuna lortzen dela horrekin irizten diote.

Film luze bat egiteak dituen kostuak zeintzuk diren jakiteko, egunotan gure herri eta hirietan grabatzen ari diren ‘Lasa eta Zabala’ filmeko ekoizlearengana, Joxe Portelarengana, jo du Kike Amonarrizek. Ideia bat egiteko, pelikula honetan, esate baterako, 60 aktore inguruk, figurante pila batek eta 50 laguneko talde teknikoak hartu du parte. Jende hori guztia Euskal Herriko hainbat herritara mugituko da zazpi astez, sekuentzia bakoitzari dagokion lekuan grabatu ahal izateko. Produkzio garaiko gastuak, beraz, ez dira makalak.

Portelak kontatu duenez, duela zortzi urte inguru, akordio bat sinatu zuten ETBk eta zinema-ekoizleek, eta finantziazio horri esker, urtean bi pelikula egiten dira gaur egun.

Hizkuntzei buruz galdetuta, ‘Lasa eta Zabala’ren kasuan ere, errealismoa eta naturaltasuna bilatu nahi izan dituzte eta bai euskara bai gaztelera erabiltzen ari dira. Alde batetik, Joxi eta Joxeanen familia eta lagunen giroa euskalduna da eta hala erakutsiko du filmak; eta bestetik Intxaurrondoko kuarteleko edo epaiketetako hizkuntza gaztelania izango da.

Animaziozko zinema da euskal zinemaren barruan emaitza gehien ematen ari dena, “industria” deitu dezakeguna. Urtero eskaintza berritu egiten da, eta gainera “Gartxot” bezalako filmek ikusleengana iristea lortzen dute. Juanba Berasategiren “Kalabaza Tripontzia” izan zen aitzindaria eta ondoren etorri dira “Blackie eta Kanuto”, “Haritzaren bihotza”, “Ipar haizearen erronka”,  “Adar Txikiaren kondaira”…

2015ean adibidez, Juanjo Elordiren ‘Pixi Post ikusi ahal izango dugu. Alemaniako ekoiztetxe batekin koprodukzioan egindako lana izango da eta, horri eskerrak, Euskal Herriko mugetatik kanpora ateratzeko ere erraztasun handiagoak izango ditu. Istorioa euskaraz idatzi zutela lehendabizi kontatu dio ETB1eko saioari eta ondoren ingelesera itzuli zutela koprodukziorako lankide bila aritzeko.

Animazioa vs Bikoizketa

Animazioa vs Bikoizketa

Animazioan askotan egiten da lan beste herrialde batzuetako ekoiztetxeekin. Juanjo Elordiren Yoko izeneko telesailean adibidez, errusiarrak, katalanak, euskaldunak, amerikarrak eta abar daude lanean. Lehendabizi bakoitzak bere hizkuntzan idazten du gidoia eta ondoren ingelesera itzultzen dute denen artean adostasun batera iristeko.

Zinemagintzaren beste negozio unitate bat bikoizketarena da. Baina bikoizketa eta azpi-idatziei buruz eztabaida handia dago gizartean: Batzuk euskara hizkuntza bezala bultzatzeko ahalik eta film gehienak bikoiztu behar direla diote. Besteek ordea, ekonomia arrazoiak argudiatuz (merkeagoa baita azpi-idaztea bikoiztea baino) eta hizkuntzak ikasteko aukerak aipatuz azpi-idatziak nahiago dituzte.

Eta film laburren mundua ere aipatu behar dugu. Kasu honetan, dirua behar bada ere, askoz merkeagoa da produktu bat ekoiztea, hori dela eta, sortzen den film laburren zenbakia askoz altuagoa da.  Joxean’s Hileben zonbien filma ekoizteko 700 euro behar izan dira efektu bereziak barne.

Euskarazko zinemagintzak muga estuak dituela jakin arren, era guztietako historiak gure hizkuntzan kontatzen eta ikusten jarraitu nahi genuke. Horretarako, ekoizpenak ahalbidetuko dituzten baldintzez gain, ikusleon bultzada ezinbestekoa izango da.

Saio osoa ikusi:

Nafarroako euskararen egoera aztertuz, ‘Tribuaren Berbak’ saioan

Euskarak Nafarroan bizi duen egoera aztertu du ‘Tribuaren Berbak‘ saioak aste honetan ETB1en. Datuak orokorrean hartuta, gaur egun, Nafarroan 645 mila biztanle bizi dira eta horietatik %12 dira euskaldunak.

Hizkuntza eremuak Nafarroan

Hizkuntza eremuak Nafarroan

Baina egoera ongi ulertzeko, lehenik eta behin, legeari begiratu diote Kike Amonarrizek gidatzen duen saioan. Izan ere, 1986ko Euskararen Foru Legeak Nafarroa hiru eremu linguistikotan banatu zuen:

–  Eremu euskaldunean euskara hizkuntza ofiziala da, eta biztanleriaren % 59 da elebiduna.
–  Eremu mistoan euskara ez da ofiziala, baina hainbat eskubide ditu. Bertako biztanleriaren % 10 elebiduna da.
–  Eta eremu ez-euskaldunean euskara ez da ofiziala eta ez du inolako eskubiderik. Biztanleriaren %2 bakarrik da elebiduna.

Horrez gainera, Nafarroako eskoletan zortzi hizkuntza eredu daudela gogorarazi behar da. Duela gutxi arte ohikoak ziren lau ereduak:

–  A eredua: Irakaskuntza gaztelaniaz da eta euskara eta ingelesa irakasgai ditu.
–  B eredua: Zikloaren arabera, gai batzuk euskaraz ematen dira eta beste batzuk gaztelaniaz. Ingelesa irakasgai bezala ematen da.
–  D eredua: Irakaskuntza osorik euskaraz ematen da, gaztelania eta ingeleseko irakasgaiak izan ezik.
–  G eredua: Ez da euskara ematen.

Hauei gehitu behar zaie, ingelesa bultzatzeko asmoarekin, azken ikasturteetan sortu dituzten beste lau ereduak: British, TIL, TIL-A eta TIL-D. Hauetan, ereduaren arabera, ikasketen portzentaje bat ingelesez egiten da.

Paula Kasares

Paula Kasares, Iruritako euskara teknikaria

Egoera honek eragina du noski, euskararen irakaskuntzan eta hedapenean. Paula Kasaresekin, Iruritako euskara teknikariarekin, eremu euskaldunaren egoerari buruz aritu da Kike. Berak azaldu duenez, eremu euskaldunean Nafarroako biztanleen %10 inguru bizi da. Orokorrean herri txikiak dira, 10.000 biztanlera iristen ez direnak, eta gehienek 1.000 biztanletik behera dituzte.

Horrez gainera, errealitate soziolinguistiko ezberdinak dituzten herriak direla dio. Batzuetan biztanleriaren %100 da euskalduna eta beste batzuetan portzentaje hori askoz txikiagoa da. Hala ere, azken urte hauetan, orokorrean, euskararen egoerak hobera egin duela aitortzen du.

Tokiko administrazioan eta hezkuntzan euskara nahikoa bermatuta badute ere, gabezien artean aipatu ditu osasun arloan eta merkataritzan hizkuntzak duen egoera.

Eremu mistora salto eginez, Erronkarin egin du geldialdia saioak. Han, duela hamarkada batzuk, erronkarieraz hitz egiten zen. Baina, 1991. urtean, Fidela Bernat erronkarieraz ziharduen azken hiztuna hil zenean, haren euskalkia ere desagertu egin zen. Hala ere, euskara ez da Erronkaritik desagertu, justu kontrakoa, azken urteotan indarberritu egin da.

 

Koldo Colomo, Gareseko euskara teknikaria

Koldo Colomo, Gareseko euskara teknikaria

Euskarak eremu mistoan orokorrean daukan egoera ikertzeko Koldo Colomorekin, Gareseko teknikariarekin aritu dira hizketan. Bere hitzetan, eremu misto osoan antzerakoa da egoera. Legeari dagokionez, inguru honetan euskara ez da ofiziala, baina euskal hiztunek badituzte eskubide batzuk: euskaraz ikasi ahal izatea edota administrazioarekin hizkuntza hori erabili ahal izatea. Ondoren, neurri batean betetzen dira eskubide horiek, askotan, administrazioak dituen baliabideen arabera.

Konkretuki Gareseko euskarari buruz galdetuta, ostera, XIX. mende erdian galdu zela familiako transmisioa dio Colomok, nahiz eta XX. mende hasieran euskaldun nagusiren bat topatu zitekeen Obanosen edo Utergan, adibidez. Horrez gainera, euskararen arrasto ugari, hitz ugari, gelditu dira erdaraz hitz egitean ere: zaborra, bigurria, hondarra, laia, area…

Itziar eta Arantxa, Lodosako ikastolako irakasleak

Itziar eta Arantxa, Lodosako ikastolako irakasleak

Amaitzeko, eremu ez euskaldunean 157 udalerri daude. Lodosako Ibaialde ikastolako Itziar Aizpeolea eta Arantxa Ariz irakasleek azaldu diote ‘Tribuaren Berbak’ saioari inguru hartako egoera. Euskaraz ikasteari dagokionez, ikastolan soilik dago aukera hori. Eskola publikoetan B eredua ematen dute, baina ez omen da haur asko joaten. Eta DBHra iristen direnean Lizarra aldera jotzea beste erremediorik ez dute izango. Euren ikastolan, adibidez,  62 ikasle dituzte eta zazpi herritatik joaten dira haurrak ikastera: Lodosa, Mendabia, Sartaguda, Andosilla, San Adrian, Pradejón (Errioxa) eta Alcanadre (Errioxa).

Kaleetan, aldiz, euskara gutxi entzuten den arren, gero eta espazio gehiago egiten dela diote.  Eta horrek aurrera jarraitzeko ilusioa ematen omen die.

Juan Cruz Lakasta, Euskalerria irratia

Juan Cruz Lakasta, Euskalerria irratia

Hizkuntza eremuak alde batera utzita, euskararen aldeko mugimendu ugari daude Nafarroan ere. Euskalerria Irratia da horietako bat. Euskara hutsean emititzen dute 91.4an eta, Juan Kruz Lakasta kazetariak kontatu duenez, lizentziak berritzeko arazoak izan dituen arren, eta Nafarroako Gobernuaren aldetik diru-laguntzarik jasotzen ez duen arren, aurrera jarraitzen dute.

Euskarak aisialdi egitasmoetara irten behar du

Euskararen inguruan egindako ikerketek esaten digute euskararen ezagutza hazten ari dela, haur eta gazteengan bereziki. Baina ingurura begiratuta, sarri entzuten ditugu gaztetxoak erdaraz kalean. Fenomeno hori aztertu du aste honetan Kike Amonarrizek gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Eskolan haur gehienek euskaraz ikasten badute, zergatik ez ditugu kalean horiek denak euskaraz aditzen?

Pablo Suberbiola soziologoa

Pablo Suberbiola soziologoa

Eusko Jaurlaritzak eta Soziolinguistika Klusterrak egindako Arrue ikerketa eskuetan hartuta hasi du ibilbidea ETB1eko saioak. Pablo Suberbiola soziologoarekin aztertu dituzte ikerketa honetatik ateratako datuak eta lehendabiziko datua da EAEko Lehen Hezkuntzako laugarren mailako ikasleen %60 euskaraz mintzatzen dela gelan ikaskideekin.

Haur horiei etxean nola aritzen dien galdetuz gero, %20k erantzun zuten euskaraz aritzen direla eta, lagunekin txateatu zuten azken aldiaz galdetuta, %26k erantzun zuen euskaraz izan zela.

Beraz, adin horretako gaztetxoek eskolan gehiago egiten dute euskaraz kalean baino. Gainera, adinean gora eginda, gelan euskaraz aritzen diren gazteen portzentajeak behera egiten du; 13-14 urtekoen artean adibidez %29k egiten du euskaraz eskolan.

Ondorioz, Suberbiolaren hitzetan eskolak eremu babestu bat ematen die haur eta gazteei bertan euskaraz aritzeko, baina kanpora irtetean bakoitzak inguruan gehien erabiltzen den hizkuntzari heltzen dio.

Txatxilipudi elkartea, Arrasate

Txatxilipudi elkartea, Arrasate

Euskararen erabilera sustatu nahi baldin bada, komenigarria da gazteen aisialdiko ekintzetan eragitea. Eta hala egin dute hainbat herritako euskara zerbitzuetan eta euskara elkarteetan. Adibide bat Arrasateko Txatxilipurdi elkartekoa da. Aisialdirako ekimenak antolatzen dituzte: ludotekek, udalekuak… Alde batetik, kalera atera dituzte egitasmo horiek, gazteek euskara leku itxiekin erlazionatu ez dezaten. Eta bestetik, gazteei eurei hitza eman diete. Herriko plaza batean zer egin zitekeen gazteek eurek erabaki zuten eta erabakitakoa martxan jarri zuten. Hori guztia euskaraz.

Euskara zerbitzua, Lasarte

Euskara zerbitzua, Lasarte

Lasarteko euskara zerbitzuan ere aspaldi ikasi zuten euskara aisialdi guneetan bultzatu behar dela, erabilera zabaldu dadin. Eta eman ditu fruituak; izan ere, dituzten datuen arabera 1986an %43 zen euskaraz ongi aritzeko gai eta gaur egun %86ra igo da kopuru hori. Martxan jarritako ekimenetako bat Kuadrilategi da. Gazteentzako aisialdiko ekintzak antolatzen dituzte, baina koadrilan eman behar dute izena, taldean hartu behar dute parte. Eta horrela, koadrilako hizkuntza ohituretan eragitea dute helburu.

Azkenik, Sarako Gozatuz bizi ekimenaren berri ere eman dute ‘Tribuaren Berbak’ saioan. Guraso eta haurrek aisialdi denbora elkarrekin eta euskaraz pasatzea du helburu egitasmo honek.

Izan ere, haurrak imitatzaile bikainak dira. Helduok egiten duguna errepikatzen dute etengabe, baita hizkuntza ohiturei dagokionean ere. Horregatik gure haurrek euskara erabili dezatela nahi badugu, helduok hasi behar dugu hizkuntzaren aldeko hautua egiten.

Hori argi dute Real Sociedad futbol taldean ere. Badakite haurren eta gazteen eredu direla eta balore asko zabaltzen dituztela, baita hizkuntza ohitura ere.

Realeko entrenatzaile eta jokalariak Kikerekin

Realeko entrenatzaile eta jokalariak Kikerekin

Taldean erdia inguru euskaldunak dira, entrenatzailearengandik hasita. Hori dela eta, naturala da euskaraz aritzea Realeko jokalarientzat, nahiz eta euskaldunak ez direnekin erdaraz egiten duten. Eta horrela, euskaraz, agertzen dira jarraitzaileen aurrean ere.

Gainera, badakite euskarak bestelako abantailak ere badituela kanpoko taldeen aurka ari direnean batik bat. Etsaiek normalean ez dute ulertzen elkarri esaten diotena eta jokaldia komunikatzerakoan ondo etortzen zaie.

Jon Ansotegik dioen bezala alor guztietan bizi daiteke euskaraz. Erabiltzea da egin behar den bakarra.

Ikusi saio osoa

Euskaraz ba al dago umorerik?

Umorea gai hartuta ibili da aste honetan ‘Tribuaren Berbak’ ETB1eko saioa. Herrialde eta hizkuntza ezberdinetan umorea ezberdina ote den jakin nahi izan du Kike Amonarrizek gidatzen saioak.

Uxoa Anduaga soziologoa

Uxoa Anduaga soziologoa

Lehendabizi, umorea zer den argitu behar dela eta, umoreari buruz tesia egiten ari den Uxoa Anduagarekin hitz egin du. Umorearen ezaugarriak hiru direla argitu du Uxoak. Lehendabizi fenomeno soziala izan behar du (arraroa da pertsona bat bakarrik, bestelako arrazoirik gabe, barre egiten ikustea). Bestetik, hauslea izan behar du; hau da, normala denaren eta ez denaren arteko haustura suposatzen du umoreak. Eta azkenik, umoreak atsegingarria izan behar du, bestela ez baita umorea.

Bestalde, umorea egitean ohikoa izaten da norberaren taldea normala edo orekatua dela iradokitzea; eta besteen taldeak normalak ez direla adierazten da. Hala gertatzen da hainbat talde sozialei buruzko txisteak egiten direnean; hala nola, bilbotarrei buruzkoak, giputxiei buruzkoak, baserritarrei buruzkoak, Lepekoei buruzkoak, eta abar.

Horri lotuta, euskaldunok serioak garela esaten da normalean. Eta Uxoaren hitzetan XIX. mendean Espainian euskaldunei buruz sortu zituzten txisteei esker da irudi hori, hein batean. Baina orokorrean ez da horrela eta horren adibide dira inauteriak edo bertsolaritzako pasarte asko adibidez.

Tradiziozko euskal umorearen adibideetako bat Pernando Amezketarra dugu. Milaka pasarte barregarri utzi zituen 1764an Amezketan jaio zen Fernando Bengoetxea Altunak. Ahoz aho transmititu ziren Gregorio Mujikak jaso eta idatzi zituen arte. Euskal umorearen antologian gordeta daude, baina tamalez euskal literaturan ez dugu horrelako adibide asko.

Xebastian Lizaso

Xebastian Lizaso

Bertsolaritzan ere asko jokatu izan da umorearekin. Lazkao Txiki, Mattin, Mitxelena bezalako bertsolarietan umorea finkatu zela adierazi dio Kike Amonarrizi Xebastian Lizasok. Eta gaur egun galtzen ari ote den galdetuta, Xebastianek dio gizartean, orokorrean, hizkuntza ohiturak aldatzen ari direla. Alegia, duela urte batzuk, herri txikietan ohikoa zen elkarri minik egin gabe umore ukituarekin adarra jotzea eta gaur egun galtzen ari dela hori. Baina oraindik ere bertsolaritzan esanahi biko hitzak, ziriak eta adarra jotzeak badutela bere lekua.

Aitziber Garmendia eta Iker Galartza

Aitziber Garmendia eta Iker Galartza

Gaur egun, telebista saioetan eta antzerkian umorea euskaraz egiten da eta horren eragileetako bi dira Aitziber Garmendia eta Iker Galartza. ‘Kontrako Eztarria‘, ‘Hau ez da Finlandia’ eta ‘Wazemank’ saioetan, adibidez, presentzia handia du edota izan du umoreak. Baita antzerkian ere: ‘Ondoko hilobiko gizona‘ antzezlanarekin batera eta bestera dabiltza. Txiki txikitatik ‘pailazokerietan eta tontoarena egiten’ aritu izan direla esaten dute biek. Eta euren antzezlanetan baten bat barrezka hasi eta mareatu edo konorterik gabe gelditu izan dela ere aitortu diote Kike Amonarrizi.

Felix Zubia medikua

Felix Zubia medikua

Baina orokorrean, barre egitea osasunarentzako oso ona dela frogatu du ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Felix Zubia medikuaren hitzetan honako onura hauek ekartzen ditu: tentsioa jaisten du, bihotzari on egiten dio, giharrak indartzen ditu (abdominalak egitea bezalakoa da), defentsak indartzen ditu (infekzioen aurka eragiten du) eta gaixotasun auto-inmuneentzat ere osasungarria da.

Beraz, egin dezagun barre, zeren eta barre egiteak bizitza luzatzen omen du edota, gutxienez, biziko ditugun egunak kalitate handiagoz bizi ditzagun lortuko dugu.

Saio osoa ikusi:

Euskararen eta katalanaren arteko loturak aztertzen

Euskararen eta katalanaren arteko berdintasunak eta ezberdintasunak aztertzen aritu da ‘Tribuaren Berbak’ aste honetan eta horretarako Katalunian ibili da Kike Amonarriz euskaldunen edo euskararen ezagutzaren bila eta baita Donostian ere Kataluniarekin ditugun loturen bila.

Kike Amonarriz Bartzelonan

Kike Amonarriz Bartzelonan

Hasteko, katalanaren tamaina aztertu du

saioak. Euskararen kasuan esan genuen milioi bat hiztun inguru garela. Ba katalana gurea baino askoz indartsuago dago: 11 milioi hiztun inguru ditu. Calvet barometroaren 19. Lekuan dago eta, Unescoren iritziz, Alguer inguruko hizkuntza soilik dago arriskuan.

Izan ere, katalana Katalunian eta Alguer hirian hitz egiteaz gainera, Valentziako Erkidegoan, Balear Uharteetan, El Carxe Murtziako eskualdean, Aragoiko Sartaldeko Zerrendan, Ipar Katalunian eta Andorran ere hitz egiten da. Eta guztien artean Països Catalans bezala ezaguna dena osatzen dute. Andorran adibidez, hizkuntza ofizial bakarra da katalana. Eta herrialde hau Nazio Batuen Erakundeko kideetako bat denez, NBEetan katalana entzun daiteke.

Euskararena baino egoera hobea badute ere, Miquel Strubell irakasleak Kike Amonarrizi aitortu dionez, oraindik hiru eremutan lan gogorra daukate: justizia administrazioan, arlo sozioekonomikoan eta azken urteetan Kataluniak jaso dituen etorkinekin. Hiru alor horietan gaztelania gailentzen zaio katalanari, antza.

Kike Toni Strubellekin

Kike Toni Strubellekin

Miquel-en anaia Toni Strubell filologo eta politikariaren hitzetan, berriz, euskararen eta katalanaren arteko ezberdintasun nabariena da “Euskal Herrian oso bisiblea dela euskararen aldeko mugimendua“. Euskararen aldeko jaiak eta ekimenak ugariak dira urte guztian zehar eta hori Katalunian ez omen da gertatzen; agian katalana oso hedatuta dagoelako eta nagusi delako hezkuntzan.

Tonik ‘Un catalá entre bascos’ liburua idatzi zuen. Sortzez Oxfordekoa da, baina ama katalana zuen, Gerra Zibilaren garaian ihes egindako familia bateko alaba. Eta euskaraz ere primeran aritzen da denboraldi luze bat eman zuelako Bidasoa bailaran bizitzen.

Xabier Strubell eta Karmele Pastor

Xabier Strubell eta Karmele Pastor

Toni eta Donostian bizi den bere seme Xabier Strubell kulturen arteko nahasketa horren adibide dira. Xabierren hitzetan “ispilu bat egon da beti bi herrien artean”, asko begiratu izan diogu elkarri eta horrek bi herrien arteko loturak ere handitu izan ditu. Asko dira hemen denboraldi bat pasatako katalanak edo han bizi izandako euskaldunak.

Eta lotura horrez gainera, posible da Euskal Herrian katalana ikastea eta baita han euskara ikastea ere. Bartzelonako hizkuntza eskolan adibidez, 300 lagun inguru ari dira euskara ikasten.

Aitor Arrutirekin Bartzelonako Euskal Etxean

Aitor Arrutirekin Bartzelonako Euskal Etxean

Eta Bartzelonako Euskal Etxean ere badago euskara ikasteko aukera. 1979an sortu zen eta gaur egun 500 bazkide inguru ditu, erdiak euskaldunak eta erdiak katalanak. Euren helburu nagusia euskal kultura Katalunian ezagutaraztea da eta horretarako kultur ekitaldi ugari antolatzen dituzte: Euskal Herria Sona musika jaialdia, euskal zinema bultzatzeko proiekzioak, Literaldia…

Cristina Lagèrekin Espai Catalunyan

Cristina Lagèrekin Espai Catalunyan

Funtzio berbera dauka Donostiako Espai Catalunya topalekuak.  Erakunde ofiziala da eta jatetxea ere badu. Katalan eskolak ematen dituzte, haurrentzako ekitaldiak antolatzen dituzte, Donostiako hainbat kultur ekimenetan parte hartzen dute, calçotadak egiten dituzte… Kataluniako kultura donostiarrei gerturatzen diete. Eta oso harrera ona du Cristina Lagè bertako lehendakariaren hitzetan; izan ere, 300 bazkide ditu gaur egun eta horietako asko euskaldunak dira.

Saio osoa ikusteko:

Nola hitz egin behar da jendaurrean?

Jendaurrean hitz egiteak jende askori sortzen dizkion zailtasunei buruz aritu dira aste honetan ETB1eko ‘Tribuaren Berbak’ saioan. Beldurrak nola gainditu eta gai honetan nola trebatu azaldu digu Kike Amonarrizen saioak.

Tribuak-Maranon

Kike Amonarriz Manu Marañonekin

Zergatik diogu halako beldurra publikoan hitz egiteari? Manu Marañon komunikazio trebatzailearen hitzetan, alde batetik, “naturala” da lotsa edota beldurra sentitzea. Baina bestetik, duela gutxi arte, ez da arlo hau jorratu eskoletan eta, ondorioz, helduak garenetako askok ez dugu alderdi hori inoiz trebatu.

Beldur hori gainditzeko, norberarengan konfiantza izatea funtsezkoa dela adierazi du Marañonek. Horretarako, alde batetik, hizketarako gaia erabat barneratuta izan behar dugu. Eta bestetik, autoestimua landu behar dugu; hau da, ziur egon behar dugu egoera gure eskuetan dagoela, egitera goazena egiteko gai garela irudikatu behar dugu eta pentsamenduari buelta eman behar diogu era positiboan.

Tribuak-Maite

Kike Amonarriz eta Maite Artola

Jendaurrean mintzatzeko trebetasuna izatea gero eta beharrezkoagoa da gure gizartean; trebakuntza hau lantzen duen pertsona autonomoagoa eta malguagoa izango baita. Marañonen hitzetan, gaitasun honekin ez da jaiotzen, trebatu egin behar da.

Hori bera diote irrati eta telebista esatari askok, eguneroko ofizioan hitza erabili behar dutenetako askok. Maite Artola irrati-esatariak, adibidez, argi du: jardutea da garrantzitsua, zenbat eta gehiago jardun, orduan eta lasaiago egoten da.

Tribuak-FoniatraHitz egitea ofizio dutenentzat (izan aurkezle, irakasle, komertzial, apaiz, politikari…) ahotsa zaintzea ezinbestekoa da. ‘Tribuaren Berbak’ saiokoak Mirari Perez Gaztelu foniatrarekin aritu dira gai horri buruz. Foniatrak, medikuntza ikasketak egin ondoren, ahots organoan espezializatu diren profesionalak dira. Komunikazio arazoak dituztenek tinbrea, tonua, intentsitatea, modulazioa, erritmoa eta ahoskatzea kontrolatzen ikasi behar dute eta foniatrekin eta logopedekin hartzen dituzte horretarako beharrezkoak diren neurriak.

Behin beldurra gaindituta eta ahotsa osasuntsu daukagula, bota behar dugun diskurtsoa nola egituratu ikasi behar dugu. Joxerra Garzia irakasleak beti entretenimendu puntu batzuk bilatzea gomendatu du; esan behar duguna esatearekin batera, jendea ez aspertzea bilatu behar dugula alegia.

Joxerra Garzia

Joxerra Garzia

Horrez gainera, diskurtsoa egituratzean ze efektu edo erantzun lortu nahi dugun kontutan hartu behar dugu. Askotan, kontatu behar dugunaren ordenak ere jendearen erantzuna aldatzen baitu.

Hau guztia eskolan lantzen hasi behar dela argi du Joxerra Garziak. Hezkuntza sistema askotan oratoriari garrantzia handia ematen diote; AEBetako pelikuletan askotan ikusi ditugu eztabaida lehiaketak eta klubak adibidez. Euskal Herrian, duela urte batzuk arte, ez zaio aparteko garrantziarik eman, baina azken aldian, eskola eta ikastoletan, hasi dira jendaurrean hitz egiteari kasu handiagoa egiten. Bertso-eskolek ere lan handia egin dute umeak jendaurrean eroso aritu daitezen.

Koldo Amestoy ipuin-kontalaria

Koldo Amestoy ipuin-kontalaria

Koldo Amestoy ipuin-kontalariak euskaraz zein frantsesez egiten ditu bere emanaldiak. Euskarak onomatopeiekin, hitz jokoekin eta hainbat formulekin aritzeko erraztasun handiagoa ematen diola aitortzen du. Izan ere, haurrentzat ipuinak kontatzen ari denean, hauen atentzioa mantentzeko, hitzekin irudi bat sortzen saiatu behar izaten du; “ipuinak ikusi egin behar” direla esan dio Kike Amonarrizi.

Azkenik, jendaurrean hitz egin behar duenak gorputzaren hizkuntza ere kontutan hartu behar du. Esaten duen horretan konfiantza duela adierazi behar du gorputzak. Olatz Beobide aktoreak gorpuzkera itxia ez izateko gomendatzen du; burua tente, jendeari zuzenean begiratzea, eskuak modu naturalean mugitzea eta zangoak gogorregi ez jartzea.

Dudarik gabe, atzerriko hainbat herrialdeetan guk baino askoz naturalago ikusten dute jendaurrean hitz egitea. Esate baterako, ba al zenekiten Londresen Speaker’s Corner izeneko leku bat dagoela? Bertan, edozeinek edozer gairi buruz hitz egiteko eskubidea du eta edonor aurkitu dezakegu edozein momentutan diskurtso bat ematen.

Guk ere, utzi ditzagun lotsak alde batera eta hitz egin dezagun naturaltasunez edozer gauzari buruz, edozeinen aurrean!

Ikusi saio osoa:

Bilbo euskaldun gehien dituen munduko hiria da

Hiri erdaldunaren irudia ematen omen du Bilbok, baina egiazki euskaldun gehien dituen munduko hiria da. Hala erakutsi du behintzat Kike Amonarrizek gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioak.

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Irudi erdaldun horren zergatia azaltzeko Aitor eta Pedro Zuberogoitia anaiekin hitz egin du Kikek. Bertan Bilbo liburuaren egileak dira eta euskarak XX. mendean izan duen bilakaera aztertu dute lan honetan.

Aitorren hitzetan, euskararen gainbehera XIX. mendean hasi zen Bilbon; ziurrenik gizaldi amaierako industrializazioaren ondorioz. Garai hartan, hirietako gizarteak nekazal giroa baztertzera eta ridikulizatzera jo zuen, besteak beste, baserritarrak euskaraz mintzatzen zirelako eta gaztelaniaz ez zirelako moldatzen. Gaztelaniaz aritzea moda eta prestigio kontua bilakatu zen hiri eta herri handietan.

Hala ere, Pedrok azaldu duenez, 20ko hamarkada inguruan, Errepublikaren aurretik, Bilboko biztanleen %20a euskalduna zen. Hala erakusten dute garai hartako datuek. Eta galera handiena, Gerra Zibilaren ondoren, 40 urte iraun zituen diktaduran, gertatu zen. 1975ean %6k soilik zekien euskaraz. Eta geroztik, gora egin du datu horrek gaur egun arte.

Alabaina, Bilboko txoko guztietan ez da berdin erabiltzen euskara. Bilboko Udalaren datuen arabera Ibaiondo, Abando eta Deustu barrutiak dira euskaldunenak, eta euskaldunen erdiek baino gehiagok 34 urte baino gutxiago dauzkate.

Beste hari bati helduz, euskararen esparruan Bizkaiko hiriburua aitzindari izan zela jakin dute Zuberogoitia anaiek euren ikerketei esker. Lehen euskara katedra bertan sortu omen zen eta Gerra Zibilaren garaian euskaraz idatzitako liburu ugari saltzen omen ziren bertako liburu-dendetan.

Bitxikeri gisa, lehen euskara katedra hura lortzeko lehian Sabino Arana, Resurreción Maria Azkue eta Miguel de Unamuno aritu omen ziren. Azkenean, Azkuek irabazi zuen. Eta gerora, lehen lanak euskaraz idatzi bazituen ere, gure hizkuntza ohorez ehortzi beharrekoa zela idatzi zuen Unamunok. Ez zuen elebitasunean sinesten.

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Bilbon euskararen eta euskaldunen guneak bilatzen hasita, Kafe Antzokira joatea derrigorrezkoa da. 1995ean sortu zen Gabriel Aresti euskaltegiaren ekimenez ikasleek euskara erabili ahal izateko espazio errealak izan zitzaten. Kultur ekitaldi ugari egiten dira Kafe Antzokian: kontzertuak, bertso saioak, liburu eta disko aurkezpenak eta abar. Eta horrekin batera, Aresti euskaltegiak beste hainbat ekimen ere baditu martxan: Bilbo Hiria irratia, Algara konpartsa, Zenbat Gara elkartea…

Euskaltzaindiaren egoitza nagusia ere Bilbon dago, Plaza Berrian hain zuzen ere. 1919an sortu zen erakunde hau eta haren helburuak dira, besteak beste, euskara sustatzea, erabilera zabaltzea, hizkuntzaren kalitatea bermatzea eta hiztunen eskubideak zaintzea. Linguistikaz, soziolinguistikaz, onomastikaz, toponimiaz, gramatikaz, hiztegiaz, dialektologiaz eta abarrez arduratzen da.

Euskaraz Bilbo ala Bilbao esan behar ote den jakin nahi izan du ‘Tribuaren Berbak’ saioak bertan. Mikel Gorrotxategik, Onomastika batzordeko idazkariak, euskarazko izen jatorra Bilbo dela argitu dio. Horren arrazoia euskal literaturan beti izen hori erabili izan dela da. Eta ez euskaraz bakarrik, baita ingelesez ere: Erdi Aroan Bilboko portutik bidaltzen zituzten merkantziei buruz idazten zutenean Bilbo hitza erabiltzen omen zuten.

Lehen euskal antzerki talde profesionala ere Bilbon sortu zuten 80ko hamarkadan, Maskarada taldea hain zuzen ere. Mikel Martinez aktorea izan zen sortzaileetako bat, “euskaldun berriak eta euskararen aldeko militanteak” zirelako.

San Inazio auzora joanda, Euskararen Etxea topatu du Kikek. Azkue Fundazioaren ardurapean dago eta euskarari buruzko gune espezializatua da. Interpretazio zentro bat eta euskaraz idatzitako unibertsitate-liburuen bilduma ditu bertan. Eta horrekin batera, ekimen ugari antolatzen dituzte bai gazteentzat bai helduagoentzat.

Gazteengan euskara zabaltzeko, ostera, Harrapazank aisialdi programa dago. Kutsu urbanoko ekintzak antolatzen dituzte gazteen artean euskararen erabilera sustatzeko.

Azkenik beste bitxikeria bat: ba al zenekiten gurea ez dela munduko Bilbo bakarra? Mexikon, Coahuila estatuan, bada Bilbao izeneko 400 bat biztanleko herrixka bat. Bertan hondar fineko dunez disfrutatzeko aukera daukate eta turismorako leku aproposa bilakatu omen da.

‘Bertan Bilbo’ izeneko saioa osorik ikusi:

Ipar Euskal Herriko gaztetxoen artean euskararen berpizkundea antzematen da

Kike Amonarrizek zuzendu eta gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioa Ipar Euskal Herriko euskararen bizi-indarraren bila ibili da aste honetan. Hasteko, datu orokorren bila jo du Kikek eta Eguzki Urteaga soziolinguistarengana. Honek esandakoaren arabera, gaur egun, biztanleen %22 da elebiduna, %9 elebidun hartzailea eta %69 erdaldunak, hau da, ez dute euskara ulertzen ez erabiltzen.

Iparraldeko euskararen egoera. Tribuaren Berbak

Iparraldeko euskararen egoera. Tribuaren Berbak

Datuak horrela ikusita, euskara larri dagoela Ipar Euskal Herrian ematen du, baina egoera hau sakonago aztertzeko lanak hartu ditu ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Eguzki Urteagak esan bezala, euskararen egoera ezberdina da eremu geografikoen arabera; Baiona inguruan eta hiri handietan oso gutxi entzuten da eta landa eremuetan, aldiz, Zuberoan eta Baxe Nafarroan indartsuago dago. Urepelen, adibidez, egoera hobea da.

Bestalde, 1991z geroztik egiten diren ikerketa soziolinguistikoek erakusten dute euskararen gainbeherak oraindik ere jarraitzen duela, baina azken urteetan beherakada leundu egin dela. Gainera, datu positibo bat ere eman du Eguzkik: 16 eta 24 urtekoen artean berpizkunde bat antzematen da azkenaldian.

Euskara hizkuntza ofizial ez izatea ere ez da batere lagungarria egoera honetan. Frantziako Konstituzioaren bigarren artikuluak dio frantsesa dela Estatuko hizkuntza eta horri heltzen diote agintariek hizkuntza gutxituen hiztunak eskubideak aldarrikatzen hasten direnean.

1992ko azaroaren 5ean Hizkuntza Gutxituen Karta onartu zen Europako Kontseiluan, hizkuntza gutxituak babesteko. Europako Kontseiluko 47 estatuetakin 24 dira akordioari muzin egin diotenak eta horien artean dago Frantzia.

Henri Gregoire abadea

Henri Gregoire abadea

Frantziak munduari gauza on asko eman dizkio. Baina frantsesa ez diren beste hizkuntzei dien begirune eskasa die. Eta Henri Grégoire abadea da ezinikusi horren erantzule nagusietako bat. 1794an, “Rapport sur la Nécessité et les Moyens d´anéantir les Patois et d´universaliser l´Usage de la Langue française” plazaratu zuen, hau da, Frantziako hizkuntza gutxitu guztien suntsipena defendatzen zuen liburua.

Horregatik, Seaska ikastolen elkartea bezalako ekimenak behar-beharrezkoak dira. 30 ikastola eta 3.100 ikasle baino gehiago biltzen ditu. Paxkal Indo da bertako lehendakaria eta egiten ari diren lanari buruz mintzatu da Kike Amonarrizekin. Eskolim elkarteko lehendakaria ere badela azaldu dio. Elkarte honetan bost hizkuntza gutxitutan irakasten duten Frantziako eskolak biltzen dira; okzitanieraz, katalanez, bretoieraz, alsazieraz eta euskaraz aritzen direnak, hain zuzen. Hainbat lan egiten dituzte elkarrekin, irakasleen formakuntza esate baterako.

Paxkal-Indo

Paxkal Indo Kike Amonarrizekin

Eta euskara egoera onean ez badago ere, Frantziako beste hizkuntza asko okerrago daudela dio Paxkal Indok. Baina haietako batzuetako hiztunak ere lanean ari dira etengabe, euren hizkuntzak salbatzeko: okzitaniera, alsaziera, korsikera, bretoiera eta katalana indartzeko ekintzak egin izan dituzte.

Euskararen alde ere ekimen ugari egin dituzte Ipar Euskal Herrian. Baionako Bernat Etxepare Lizeoko gazteek egindako bideoklipa besteak beste. Baionako hau, Iparraldeko lizeo bakarra da eta, horren ondorioz, hiru lurraldeetako gazteak biltzen ditu. Etxetik urrun daudenak, zuberotarrak eta baxenafarrak, gertuko barnetegi batean igarotzen dute astea eta asteburuan joaten dira etxera.

Etxepare Lizeoko ikasleak

Etxepare Lizeoko ikasleak

Haien artean errazago komunikatzeko eta euskalkien zailtasunak gainditzeko, “Iparraldeko batua” moduko bat sortzen ari omen da. Eta frantsesa eta euskara ere nahasten dituzte tarteka, “freuskara” sortuz. Adibide gisa, futitzen esan ohi dute bost axola esateko; edota dragatu hitza erabiltzen dute ligatu adierazteko.

Ikastolen elkartean bezala, eskola publikoan euskara txertatzeko ekimenak ere gero eta gehiago dira. Biga Bai gurasoen elkartea gogor ari da lanean helburu horrekin.

Amaitzeko, euskarazko egitasmo ugari daudela Ipar Euskal Herrian gogoratu behar dugu, hala nola, Kanaldude telebista, Mintzalasai proiektua, Zinegin eta Euskal Herria Zuzenean festibalak, eta beste hainbat. Denon artean lan eginez, euskaren jakintza eta erabilerari buruzko hurrengo urteetako datuak hobeak izango direla espero dugu!

Saio osoa:

Errioxan euskaraz aritzen ziren Erdi Aroan

Kike Amonarriz eta Leire Sueskun

Kike Amonarriz, Lapuebla de Labarcan Leire Sueskunekin, euskara teknikariarekin.

Arabako Errioxako euskararen egoera ezagutzera joan da Kike Amonarriz Lapuebla de Labarca ingurura ‘Tribuaren Berbak’ saioaren azken atalean.

Koldo Zuazo hizkuntzalariarekin hitz egin ostean, jakin dugu Erdi Aroan Errioxan euskara hitz egiten zela. Arabako Errioxako daturik ez dago XVII. mendera arte, baina Errioxako datuak bai.

Esanguratsua da Ojacastro herriko datua adibidez. 1234-39 urte inguruan, Gaztelako Erregeak herri hartako bizilagunei epaitegietan euskaraz aritzeko eskubidea onartzen zien Foru baten bidez.

Beraz, pentsatzekoa da inguru guztian, baita Arabar Errioxan ere, euskaraz aritzen zirela herritarrak. Lurralde hartan, gainera, euskarazko izen ugari agertzen dira; gehienak mendebaldeko hizkuntzan: barri (berri), uri (hiri), baltz (beltz)…

Maite Vicario, Lapuebla de Labarca

Maite Vicario, Lapuebla de Labarcako lehen euskaldun zaharra da.

Tamalez, handik mende gutxira desagertu zen euskara lurralde haietan. Baina azken 50 urteetan sekulako lana egin dute Arabar Errioxan hizkuntza berreskuratzeko. Gaur egun, bertan jaiotako euskaldun zaharrak ere badaude eta lehendabiziko euskaldun zaharra topatu du Kike Amonarrizek; 13 urte ditu eta Maite Viteri du izena.

Lapueblako Assa ikastolan aritu ziren lehen ikasleen seme-alabak dira Arabako Errioxako gaur egungo euskaldun zaharrak. Arabako Errioxako, Errioxako eta Nafarroako 32 herritako ikasleak dituzte. Casalarreinako eta Vianako ikasleak ere badituzte, horietako batzuk gainera ordu eta erdi egiten dituzte autobusean egunero ikastolara joan ahal izateko bertako irakasle Aitor Urkizak Kike Amonarrizi kontatu dionez.

Hain zuzen, Assa ikastola ari da aurtengo Araba Euskaraz antolatzen eta ilusioz beteta daude herrian ekainaren 15eko festa horretarako.

Ikastolari, bailarako euskara elkarteei, bertso-eskolari eta euskara zerbitzuari esker, euskarak asko irabazi du azken hamarkadetan inguru haietan; Leire Sueskun euskara teknikariarekin hitz egin du Arabako Errioxan euskarak gaur duen egoeraz eta baieztatu duenez, erdaldunen kopurua %50 jaitsi da azken 30 urteetan. Beraz, urte gutxitan biztanleen erdiak euskaraz hitz egitea lortu dute.

Bejondeizuela! Segi horrelaxe lanean!

Ikusi saio osoa: