Monthly Archives: May 2015

Nerbioi ibaiaren arroko herrietako euskararen erradiografia

Nerbioi ibaiaren emariari jarraituz dauden herriak eta euskarak ezagutu ditu Kike Amonarizek ‘Tribuaren Berbak’ saioan.

tribu-nerbioi_1024x576Urduñan hasi du ibilbidea. Bizkaiko hiri bakarra da, eta Arabak eta Burgosek inguratutako uhartea dela esan daiteke. Betidanik bizi izan dira elkarrekin gaztelania eta euskara bertan, nahiz eta gaztelaniaren eragina nabarmenagoa den. Aketza Merino historialariaren hitzetan, azken euskaldunak XIX. mendearen amaieran jaio ziren bertan, baina, bilakaera oso ona izan da azken hamarkadetan. Belaunaldi berriek euskaraz dakite, eskolan edo euskaltegian ikasi dutelako. Orain, umeek euskara etxean ikasten dute, eta, beraz, ez dira hain euskaldun berriak.

aiaraldea

Izar Mendiguren, Gartzen Garaio eta Kike Amonarriz

Amurrio izan da bigarren geltokia. Aiara koadrilako udalerria da. 10.000 biztanle ditu, eta Arabako 3. udalerri populatuena da. Industriak pisu berezia izan du bertan, eta 60ko eta 70eko hamarkadetan populazioa asko handitu zen. Gaur egun, biztanleriaren herena da euskalduna, baina erabileran dago erronka. Erronka horri helduta sortu zuten, hain justu ere, 2010ean, Aiaraldea Komunikazio Leihoa. Euskararen normalizazioan urratsak egiteko, hainbat komunikazio tresna jarri zuten martxan, inguruan zegoen gabezia betetze aldera. Izar Mendiguren eta Gartzen Garaioren hitzetan, hainbat alorreko jendea elkartu zen euskaraz komunikabide bat sortzeko. Informazioa ahal beste euskarritan zabaltzea denez euren filosofia, webgunea aireratu zuten lehenengo, gero irratia etorri zen, eta azkenik, egunkaria eta sare sozialak iritsi ziren. “Webgunea da guztien biltokia, etorkizunari begira apustu estrategikoa hori delako”. Bestalde, komunikabideak sortzeaz gain, elkargoa ere eratu dute, errealitate euskaldun berriak sortu behar zirela ikusi zutelako. Izan ere, euskararen ezagutza eta erabilera hazten ari dira, baina erabilera % 5ekoa da eskualde osoan. Horregatik, gauza erakargarriak planteatu nahi dituzte euskarak balio erantsia izan dezan.

izatefaltsua

Izatefaltsua taldea

Amurrion bertan, Izatefaltsua musika taldea ezagutu du Kikek. 10 urte daramate lanean, eta betidanik euskaraz egin dituzte kantak. Eskualdean musika talde ugari dago, eta gehienak euskaraz aritzen direla nabarmendu dute, ingelesez eta gaztelaniaz aritzen direnak ere badaude ere. Gainera, entzuleei dagokienez, nabaritu dute euskaldun gehiago daudela, nahiz eta nahi baino gutxiago hitz egiten den euskaraz.

Herriko gurasoen artean ere ibili da galdezka Amonarriz, hurrengo belaunaldiak nolakoak izango diren jakin ahal izateko. Haurrak eskolan eta eskolaz kanpoko jardueretan (igeriketan, pilotan…) euskaraz aritzen dira, baina euren artean, ordea ez. Gurasoekin ez bada, haurrak gaztelaniaz aritzen dira.

Aiaran, euskararen presentzia kalean sustatzeko, Hogeitalau euskara elkartea sortu zuten duela 15 urte. Joseba Llanok azaldu duenez, euskara eskolatik kalera ateratzea zuten (eta dute) helburu. Zailtasunak izan dituzte, eskualdeko herriak geografikoki oso sakabanatuta daudelako. Gainera, herri txikiak izanik, bizitza soziala ez da hirietakoaren parekoa. Edonola ere, kaleko hizkuntza erabilera sustatzeko lanean dihardute, eta ikuskizunak antolatzen dituzte bereziki umeei zuzenduta.

laudio

Felix Mugurutza

Nerbioiri jarraiki, Laudiora iritsi da saioa. Arabako 2. herri handiena da populazioa kontuan hartuta, eta, euskararen berreskurapenari dagokionez, txapeldunak dira bertan. Felix Mugurutza euskara teknikariak azaldu du 80ko hamarkadan % 5 zirela euskaldunak, eta, gaur egun, aldiz, % 30 direla, eta beste % 30, berriz, ia euskaldunak. Azken 10 urteetan, % 30 igo da hiztunen kopurua baina erabateko aldaketa erabilerari lotuta etorri da, % 250ekoa izan baita igoera. Euskal Herriko oso leku gutxitan izan da horrelako daturik. Gainera, azpimarratu du haurrak tartean daudenean erabiltzen dela gehien euskara, eta, haren hitzetan, “hori da etorkizuna bermatuko digun gakoa”. Bestalde, garai batean euskara militantziagatik ikasten zen. Gaur egun, ordea, “maitasun kontua da”: “Euskara ez da behar Laudion funtzionatzeko, baina behar da zoriontsuago izateko”. Amaitzeko, euskaldun berrien ahalegina nabarmendu du.

Ondoren, Arrigorriagan izan da, Bizkaian. Bertan, Berbalagun egitasmoaz aritu zaio Aritza Agirrezabal dinamizatzailea. Kalean euskaraz egitea da helburu nagusia, hau da, euskara klasetatik plazara ateratzea. Orain dela 7 urte hasi ziren, eta nabarmendu du euskaldun berri askorentzat ezinbestekoa dela, eskoletan baino ez baitzuten egiten euskaraz. Are gehiago, naturaltasuna eman die proiektuak, lasaiago hitz egiten dute, eta, garrantzitsuena, beldurra eta lotsa galdu dute. Egitasmoari falta zaiona “euskaldun zaharren parte-hartzea” dela esan du.

Arrigorriagatik, Zaratamora. Bertan, bi eremu desberdindu daude: Nerbioi inguruko industrigunea, behean, eta landa eremua, goian. Karlos Zarragak esan duenez, alde handia dago bi zonaldeen artean. Industrigunean gaztelaniaz aritzeko joera dago, langile asko kanpotik etorritakoak direlako; landa eremuan, aldiz, euskara mantendu da. Zaratamoko historia arakatu du, eta, topatutako datuen arabera, XIX. mendean, euskaldun elebakarrak ziren guztiak. XX. mendearen hasieran ere euskara zen hizkuntza nagusia. Bere gazte garaian gaztelaniaz eskolan ikasi zuten, baina, handik kanpo, euskaraz aritzen ziren. Gaur egun, D ereduan ikasten dute haur guztiek, eta asko jolas orduetan euskaraz aritzen badira ere, beste batzuek gaztelaniara jotzen dute. Gazteen artean ere, lehen gehiago egiten zen euskaraz gaur egun baino.

basauri-euskara

Ludi Viguera

Azken geltokia Basauri izan da. Bilbo Handiko udalerri horretan euskara biziberritzeko lan handia egiten du Euskarabila elkarteak. Ludi Viguerak azaldu du 1995ean sortu zutela, “Basaurik euskara elkarte bat merezi eta behar zuela” ikusita. Herriko jende konprometitua, anitza eta euskalduna elkartu zen horretarako. Urte asko daramate lanean, eta, azken urteetan, oso sonatua izan da ‘Basaurin be bagara’ ekimena. Lasarte-Oriaren adibideari segika, 12 orduko maratoia antolatzen dute, eta 500 pertsona baino gehiago igarotzen dira agertoki gainetik jardunaldi osoan. Horrelako herri batean indartze handia ekarri du horrek. Bertan, biztanleriaren % 24 da euskalduna, eta % 21 ia euskalduna, beraz, ia 20.000 herritarrek daukate euskararekin lotura. Kale erabilerari begiratuta, ordea, % 4koa da. Viguerak esan du euskalgintzak egin beharreko lanaz gain, administrazioen eta erakunde publikoen bultzada beharrezkoa dela. Gainera, ezinbestekoa da ilusioa. Helburua da euskaraz bizi ahal izatea Basaurin eta Euskal Herri osoan, eta, horretarako, “derrigorrezkoa da elkarrekin ekitea”.

Ikusi EITB Nahieranen atal osoa:

Eskolaren lana euskararen erabilera sustatzeko

Tribuaren Berbak saioan, eskolak euskararen erabilera indartzeko egiten ari diren lanaz aritu dira Kike Amonarriz eta haren gonbidatuak.

estatistika

Iaz, milioi erdi pasatxo ikasle izan zen Euskal Herrian, Haur hezkuntzatik hasi, eta Lanbide Heziketaraino. Horietatik, % 51k D ereduan ikasi zuten, euskara hutsez; % 15ek, B ereduan, eredu elebidunean: % 14k A ereduan, euskara irakasgai gisa soilik izanda; eta % 20k erdara hutsez. Datu horiek asko aldatzen dira eremu administratiboaren arabera, ez baita egoera bera EAEn, Nafarroan, eta Ipar Euskal herrian.

suberbiola

Pablo Suberbiola

Pablo Suberbiola Soziolinguistika Klusterreko kideak dio euskararen erabilera oso desberdina dela ereduaren arabera, bai ikasgelan, bai jolaslekuan. Jakina, D ereduan da handiena. Dena dela, nabarmendu du eredu bakoitzeko erabilerak aztertzerakoan kontuan hartu behar dela bakoitzeko ikasleen tipologia oso desberdina dela. Ikasleak bizi diren ingurunean dagoen erabileraren parekoa izango da erabilera bai eskolan, baita handik kanpo ere. Beraz, eskolak erabilera bultzatzeko zer hobetu badu ere, beste sektore batzuetan askoz gehiago dago hobetzeko.

Nola lor daiteke euskara eskolako hizkuntza izatetik bizitzako hizkuntza izatera heltzea? Jasone Aldekoa Hezkuntza Berriztatzeko aholkulariak azaldu du Ulibarri programarekin ari direla lanean arlo horretan. Helburua da nerabeak izatea euren hizkuntza hautuaren jabe. Horretarako, ordea, ezinbestekoa da familiaren atxikimendua, hor egiten delako hizkuntzaren erabilera intimoa. Bestalde, ezinbestekoa da aisialdiko jarduera guneen lana.

Ikasleei eurei ere galdetu die Kikek, eta, haien hitzetan, beharrezkoa dela euskaraz eskaintza handiagoa izatea entretenitzeko; eskolatik kanpo ere erabil dezaketela sumatu behar dute. Hau da, euskarak erakargarri izan behar du eurentzat.

gasteizEskola asko ari dira saiatzen paper gaineko teoriak praktikara eramaten. Gasteizko Koldo Mitxelena institutuan izan da, hasteko, Amonarriz. Bertako arduradunek esan diotenez, “euskaraz gero eta gehiago dakite, baina gero eta gutxiago erabiltzen dute”. Oso gazte direnean asko hitz egiten dute, baina handitzen doazen heinean, galtzen doaz. Horregatik, euskararen erabilera sustatzeko lan handia egiten dute, eta eustea lortzen dute.

Hernaniko Inmakulada kristau eskolan % 10 baino ez dira euskaldunak. Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzako lehen zikloan D eredua dute ezarrita, baina DBHn B eredua dute, etorkin ugari matrikulatzen baitzaie maila horietan. Ikasgela barruan eta kanpoan euskaraz aritzen dira HHn eta LHn; DBHn, berriz, gaztelaniaz. Hernaniko Dobera euskara taldekoekin lankidetzan, egitasmoak gauzatzen dituzte aisialdian euskararen erabilera sustatzeko. Zeregin nagusitzat dute euskararen gaineko sentimendua eta motibazioa sortzea, “horren atzetik etorriko delako erabiltzeko grina”.

Tolosako Laskorain ikastetxean % 96 aritzen dira euskaraz gelan eta jolastokian. 80ko hamarkadan, berriz, egoera bestelakoa zen; garapen horretan lan izugarria egin du “Euskaraz Bizi” planak. Helburu nagusiak dira hitz egitea, errotzea eta adin desberdinetara iristea. Adinak kontuan hartuta, HHn eta LHn lortu nahi dute ikasleek eskolan eraikitzea harreman sare euskalduna. Horretarako, ezinbesteko laguntzailea da Argitxo iratxoa. LHko 2. Eta 3. zikloetan, ikasleek berezko duen lehiako eta jolaserako joerei heltzen zaie; eta DBHn ikasleei gogorarazi nahi diete zein garrantzitsua den euskaraz bizitzea.

anikostera

Ani Kostera

Kanboko Xalbador ikastegian 317 ikasle dituzte. Barnealdeko herrietatik datozenek, etxean euskaraz aritzeko aukera izaten omen dute; kostaldekoek, berriz, gutxiago. Lehen ikasgela barruan zein kanpoan arraroa zen ikasleek komentarioren bat frantsesez egitea. Gaur egun, ordea ez. Beraz, berreskuratze lan horretan, eskolak funtzio publikoa du. Gainera, euren gain hartzen dute ikasleei euskararen etorkizuna euren eskuetan dagoela ikustarazteko ardura. Kontzientzia hori landu behar dute gurasoekin eta haurrekin. Dena den, ikastetxeko arduradunek adierazi dute ofizialtasuna lortzeak gauzak asko erraztuko lituzkeela.

Nafarroan, legea aldatzeak D eredua zabaltzeko aukera gehiago emango du datorren ikasturtetik aurrera. Hori pozgarria da Sortzenen arabera, baina arazo batzuk gainditzeko beharra dago oraindik ere. PAI programa ezartzeak (ingeles ordu gehiago sartzeko) kalte egin dio euskarari. Gainera, hiztun kopuruak gora egin du, baina erabilerak, ordea, ez. ETB3 bertan ezin ikusi izanak eragin handia izan du, marrazki bizidunak euskaraz ezin ikusita, euskaraz zegoen esparru bat galdu baita. Sortzenek ikasleen erabilera sustatzeko egiten du lan, normalean familiak erdaldunak direlako, eta gaztelaniaz hitz egiteko joera dutelako.

jasonecenoz

Jasone cenoz

Jasone Cenoz EHUko katedradunak dio hizkuntza akademikoa lantzea beharrezkoa dela, eta eskolak lan hori egiten duela. Dena dela, nabarmendu du euskara eguneroko bizitzako hizkuntza bihurtu behar dugula. Bestalde, eleaniztasunaren garrantzia ere azpimarratu du: “Euskara babestu behar da, eta gehiena euskaraz egin behar da, baina beste hizkuntzak ere landu behar dira, beharrezkoak direlako”.

Saioa amaitzeko, Irungo Berritzeguneko Iñaki Biainengana jo du Amonarrizek. Haren hitzetan, eskola euskararen arnasgunea da, eta lan handia egin dezake, baina ezin du bakarrik egin. Beste “hanka” batzuk behar ditu: familia, aisialdiko eskaintza eta hedabideak. “Euskara erabiltzen jarraitzea nahi badugu, euskararen aldeko jarrera modu sistematikoan lantzen hasi beharko ginateke”, esan du. Gainera, familiei dagokienez, garrantzitsua da umeei transmititzea euskara erabiltzeko ohitura. “Erakutsi behar zaie euskara ongi ikastea inbertsio garrantzitsua dela etorkizunean lan munduan integratzeko eta sozializatzeko”.

Urtetan eskolaren bizkar gainean ipini da euskalduntzearen erantzukizuna. Irakasteari, ikasleen ezagutza-multzoa handitzeari, euskararen gaineko trebetasun-maila ere areagotzea eskatu zaio. Hiztun osoak sortzeko, ordea, gizarte osoa da beharrezkoa. Bizkar-zorroa elkarbanatuta aiseago eramaten dela zama, alegia.

Euskarak ez du mugarik!

Tribuaren Berbak‘ saioak mugak izan ditu ardatz. Euskal Herrian badakigu, bai, zerbait mugen gainean, gure herria zatitzen duen lerroa, begi bistakoa ez bada ere, egon, hor baitago. Euskaldunok badugu baina, sasi guztien gainetik eta laino guztien azpitik ibil daitekeen haize fin bat: euskara. Muga ororen gainetik jo du, halaber, Kike Amonarrizek gonbidatu bila.

hendaia-irun

Elsa Spizzichino Hendaiako euskara teknikariarekin eta Iban Eguzkitza Irungo euskara zuzendariarekin bi herriak elkartzen dituen Santiago zubian elkartu da. Egoera desberdina da batean eta bestean, bereziki, Iparraldean euskarak ofizialtasuna ez izatearen eraginez, eta beharrak ere ezberdinak dira. Dena dela, Hendaiako haurren erdiak euskaraz ikasten dute, eta hori seinale ona da. Irunen aldiz, euskaldunak % 36 dira, ia euskaldunak % 28, eta % 36k, berriz, ez dakite euskaraz. Dena dela, biek ahala biek euskararen erabilera sendotu beharra aipatu dute, baita mugaz gaindiko harremanak indartzekoa ere.

aintzart

Peio Etxeberri-Aintzart

Noiztik daude bereizita Hego eta Ipar Euskal Herria?  Peio Etxeberri-Aintzart historialariaren hitzetan, Erdi Aroan bazegoen nolabaiteko probintzien arteko muga, baina XVII. mendean hasi zen amildegia eraikitzen, eta XIX. mendean, Baionako Hitzarmenarekin, erabat bereizita gelditu ziren, ordura arte Ebron zegoen aduana muga Pirinioetara eraman zutenean. Hala ere, Frantzian 3. Errepublika frantses izaera sendotzen hasi zenean eta Frankismoa ezarri zenean, areagotu egin zen mugaren fenomenoa. Alabaina, Etxeberri-Aintzarten hitzetan, kostaldean nabariagoa da mugaren eragina, barnealdean naturalki zeharkatzen duelako jendeak. Azken urteetan, gainera, apaldu egin da eragin hori, bereziki muga fisikoak kendu zituztenetik. Euskararengan, mugak baino, zentralismoek izan dituzte ondorioak, Iparraldeko euskara frantsestu egin baita, eta Hegoaldean, aldiz, gazteleratu. Hala eta guztiz ere, euskara batuaren eraginez, gauzak aldatzen ari dira, eta ez dago arazorik mugaren alde batekoak eta bestekoak elkarrekin komunikatzeko.

garmendia

Elixabete Garmendia

Mugak eragina izan zuen, baina, kulturan. Elixabete Garmendia kazetariaren arabera, euskal kulturaren sorgune izan zen Iparraldea, esaterako, kantagintzan. Izan ere, han askatasuna zegoen; Hegoaldean, berriz, zentsura. Horregatik, Iparraldean kantari ugari izateaz gain, Hegoaldekoek hara jotzen zuten diskoak ateratzera. Bestalde, babesgune ere izan zen ekimen kultural askorako, eta aipatu du Elkar argitaletxea eta Udako Euskal Unibertsitatea, adibidez, bertan sortu zirela. Gaur egun, muga fisikoa erraz gainditzen dugula esan du; aldiz, “muga mentalak oraindik badauzkagu”.

kontrabandista

Mattin Tapia eta Kike AMonarriz

Mugan alde batera ibiltzen ziren, duela hainbat urte, kontrabandistak. Mattin Tapia senpertarra ere horretan aritzen zen gaztetan, beste ezer ez zutenez, “sos batzuk ateratzeko”. % 90eko alkohola erosten zuten Hegoaldean (askoz ere merkeagoa zen), eta Iparraldera igarotzen zuten, Bordeleko destilategi bati saltzeko. Aipatu duenez, gendarme eta guarda zaharrak euskaldunak ziren, eurak ere kontrabandoan aritutakoak. Horregatik, gau-lanean harrapatzen zituztenean, zeramatena botarazi, eta aske uzten zituzten. Gainera, mugaz bestaldekoekin ere euskaraz aritzen ziren beti.

Kontrabandista asko mugalari lanetan aritu ziren, hau da, muga ezkutuan iragan nahi zutenak gidatzen eta laguntzen. Muga inork baino hobeto ezagutzen zutela baliatu zuten Comète sarean laguntzaile aritzeko. II. Mundu Gerran Alemaniaren aurkako aire-erasoetan eraitsitako hegazkin pilotu aliatuak jasotzen zituzten. Euskal Herriko muga igaro ostean, Gibraltarrera eramaten zituzten, Madrilgo britainiar enbaxadaren zerbitzuen laguntzarekin. Seguru iheslari haiek harrituta geldituko zirela mugalari haien hizkuntza berezia entzutean.Izan ere,  ingelesa ezean, euskaraz, lapurteraz gainera, egiten baitzuten askok.

maitena

Maitena Duhalde

zugarramurdi

Helena Xurio

Lapurteraz, eta zehazki, Lapurdiko itsas hegiko euskaraz asko daki Maitena Duhalde hizkuntzalariak. Hendaiak, Urruñak, Biriatuk, Ziburuk, Donibane Lohizunek eta Azkainek osatzen dute eremu hori, eta berezitasun handiena aditz-sisteman du. Horrez gain, alboan duten gipuzkeraren eraginez, bustidura eta hainbat hitz berezi ere erabiltzen dute.

Biriatuko mugatik Zugarramurdikora joan da Amonarriz. Bertan, Helena Xuriok esan dio ez dutela mugarik sentitzen Xareta eskualdean (Ainhoa eta Sara -Lapurdi- eta Urdazubi eta Zugarramurdi -Nafarroa- herriak biltzen ditu), bereziki barrerak kendu zituztenetik. Dena dela, telebistaren indarra handia dela nabarmendu du. Hau da, Hegoaldean jendeak telebista espainiarraren eragina duela eta Iparraldean, berriz, frantsesarena. Eskualdeko herri guztietan euskara bera hitz egiten duten arren, gero eta gehiago ari dira desberdintzen, “Iparraldeko euskara batua” eta “Hegoaldeko euskara batua” erabiltzen baitituzte gaur egungo gazteek. Euskal Telebistaren eraginez ere, lehen erabiltzen ez zituzten hitzak barneratu baitituzte.

Zugarramurdin bizi da, halaber, Carles Belda katalana. Nabarmendu du Xareta eskualdearen pareko egoera dagoela Cerdanyan, ipar-hego legezko mugak bereizita baitago. Han ere hizkuntzak batzen omen ditu alde batekoak eta bestekoak.

baigorri

Amaia Castorene

Hain zuzen ere, Amaia Castorene baigorriarrak aipatu du, Baztanen (Nafarroa) eta Baigorriren (Lapurdi) artean ere ez dutela mugarik sentitzen. Basaize elkarteko kidea da, eta, euskara sustatzea du helburu elkarte horrek. Alabaina, haren erakusleiho handiena Nafarroaren Eguna da. 1979tik antolatzen dute, eta Pirinioetako bi aldeetako nafarren arteko harremanak sendotzea eta iraunaraztea du helburu nagusia. Izan ere, Castorenek esan duenez, “euskarak batzen gaitu, eta, dena da gure herria”.

Haizeari langak jartzea ezinezkoa den bezala, hizkuntza hesitu nahi izatea ere ezinezkoa da. Euskarak ez baikaitu bereizten, batu baizik. Mugak norberak jartzen dizkio maiz bere buruari, eta horiek gainditzeko euskara ez dadila aitzakia izan, bitarteko baizik.

Euskararen transmisioari buruzko V. Mintegia

Eibarko Portalea Kultur Etxeak euskararen transmisioari buruzko V. Mintegia hartuko du maiatzaren 25ean. ‘Eta Kitto!’ euskara elkarteak antolatutako ekimenak hizkuntzaren transmisioak erabileran guen garrantzia azpimarratu nahi du.

Pello Jauregi, Malores Etxeberria, Nekane Jauregi, Maider Aranberri, Naroa Cuesta, Gaizka Garitano, Miren Artetxe eta Jaime Altuna izango dira hizlariak. Gonbitea irekia da; beraz, nahi duen orok parte hartu ahal izango du.

Euskararen transmisioari buruzko V. Mintegia. Argazkia: eta Kitto! Elkartea

Euskararen transmisioari buruzko V. Mintegia. Argazkia: eta Kitto! Elkartea

 

 

 

 

 

 

 

 

09:00etan hasi eta 14:45 arte arituko dira solasean. Ondoren, bazkaria ere antolatu dute. Maiatzaren 21era arte izena eman daiteke normalizazioa@etakitto helbide elektronikora idatzita edo 943 20 09 18 telefonora deituta.

-Mintegian parte hartzea, 15 euro

-Mintegia + bazkaria, 25 euro

 

 

 

XXI. mendean, hamaika tribu, hamaika euskara

XXI. mendeko euskara izan du hizpide ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Nolakoa da hiztunen komunitatea? Zein da hiztunen profila? Galdera horiei erantzun nahian, hainbat gonbidatu bildu du Kike Amonarrizek.

azkarate

Miren Azkarate eta Kike Amonarriz

Lehenik eta behin, Miren Azkarate euskaltzainak azken 50 urteotan euskarak izan duen bilakaera aipatu du. Euskara batuaren hasierako garai hartako helburu nagusia zen gutxieneko arau batzuk finkatzea. Gaur egun, ordea, euskara barruraino sartu da hezkuntza munduan, administrazioan (“beharbada ez nahi genukeen beste”), hedabideetan, osasunaren munduan (“poliki-poliki”)… Dena dela, euskara batua aldaera formala da, eta gazteek eskolan ikasi dute, baina motz geratzen zaie harremanetarako; beste zerbait behar dute, “gozatzeko balioko dien eredu bat”.

zalbide

Mikel Zalbide

Mikel Zalbide euskaltzainak, berriz, hiztunen bilakaeraz hitz egin du. Garai bateko euskaldun elebakarrak galdu egin dira. Multzo garrantzitsua osatzen dute euskal elebidunek, euskaraz erdaraz bezain ondo edo hobeto moldatzen direnek. Gainera inoizko handiena da euskaraz alfabetatuta daudenen multzoa. Erdal elebidunak ere asko ugaritu dira, hau da, erdaraz hobeto moldatzen badira ere, euskaraz badakitenak. Ikasleen euskara maila baldintzatzen duten bost faktore nagusi aipatu ditu: berezko gaitasuna, etxea, kaleko hizkera nagusia, lagunartea eta eskola. Faktore horiek ikasle bakoitzaren kasuan konbinatzeko moduak maila aukera anitza emango digu.

manterola

Kike Amonarriz eta Ibon Manterola

Ibon Manterola EHUko UNESCO katedradunak, hain zuzen ere, gure hiztun komunitatearen aniztasuna nabarmendu du. Batzuek asko dakite, eta asko egiten dute; asko dakitenak, baina asko egiten ez dutenak; gutxi dakitenak baina dakiten horri etekin handia ateratzen diotenak; eta, azkenik, azpimarratu egin du euskaraz ez dakiten baina haurrak euskaraz eskolatzeko hautua egin duten gurasoen garrantzia. Gainera, etorkizunera begira, euskararentzat garrantzitsuagotzat jo ditu eragile gisa jatorriz erdaldunak direnak, hau da, euskaldun berriak, euskaldun zaharrak baino.

bereziartua

Garbiñe Bereziartua

Gazteen artean ikerketa egin du Garbiñe Bereziartuak, Azpeitiko euskara teknikariak. Haren hitzetan, komunikatzeko bide berriak sortu diren honetan, komunikatzeko modu berriak sortzen ari dira. Sare sozialetan erabiltzen den hizkera norberak eguneroko bizitzan dituen ohiturekin lotuta dago, eta, beraz, euskalkia duten herrietan, euskalkia bera hizkuntza baliabide bat gehiago da. Batua eskolarekin lotzen dutenez, ez dute horrelako harreman informaletarako erabiltzen. Euskalkia izateak, beraz, asko aberasten du euskal hiztunen errepertorioa.

maite

Maite Quintanilla

Maite Quintanilla antropologoak Soraluzeko gazteak eta euskara ikertu ditu. Azpimarratu du “oso epaituak” sentitzen direla, eta ez zaiela eurei galdetzen. Zenbaitek hautu kontzientea egin dute euskararen alde; beste batzuek, ordea, hegemoniak agintzen duenari jarraitzen diote. Euskara gurea delako erabili behar dugula esanda, gutxi batzuengana baino ez omen gara heltzen. Gakoa, bere ustez, esperientzia eta bizipen positiboetan datza. Beraz, euskara ikuspuntu baikor batetik helarazi behar zaiela uste du.

jokin

Jokin Etcheverri

Ipar Euskal Herrian, Jokin Etcheverri ekoizlearen testigantza jaso du Amonarrizek. Donibane Lohizune inguruan, batez ere, batua egiten omen da gehiago gaur egun. Bestalde, Hego Euskal Herrian “euskañola” egiteko dagoen joeraren parekorik ba ote dagoen galdetuta, ezezkoa erantzun du, bertan ez baitaukate hizkuntzak nahasteko hainbesteko joerarik.

dibinaOrioko Dibina Lanberri amonarekin ere hitz egin du, gazte garaian erabiltzen zuten euskarari buruz. Erabat euskaraz egiten zuten uzten zieten leku guztietan, eta hika aritzen omen ziren batez ere. Ia ez zuten erdaraz egiten, eta haserrea adierazteko hitzak eta jolas gehienak euskaraz egiten zituzten. Ez zuten, beraz, normalean, gaztelaniara jotzeko beharrik sentitzen.

asisko

Asisko Urmeneta

Gaur egungo lagunarteko hizkeran, aldiz, gaztelaniaren edo frantsesaren eragina handia dela uste du Asisko Urmeneta marrazkilariak. Batua sortu izana beharrezkotzat jo du, baina maila jaso horretan dagoen hizkera hori “monokorde, monokromo eta monotono”a dela aipatu du. Kolore edo ñabardura pixka bat behar dugunean, kasurik onenean, euskalkira jotzen dugula esan du, baina, kasurik okerrenean, erdarara. Horren ondorioz, gero eta zailagoa egiten zaigu euskaldunon arteko komunikazio informala. “Euskara inperfektu, inkorrekto eta lardaskagarria” behar dela adierazi du. Horretarako, batetik, euskalkiek ematen dituzten adierazpide aberats horiek euskara nazionalera esportatzea proposatu du; bestetik, berriz, entzundako, irakurritako, ostutako eta itzulitako esapideekin gure lagunarteko hizkeran dauden zuloak betetzen ez baditugu, asmatzeko zilegitasuna badugula azpimarratu du.

lertxundi

Anjel Lertxundi

Anjel Lertxundi idazlearen ustez, euskarak badu adierazkortasunak; aldiz, gu geu gara euskarari etekina ateratzen ez diogunak, gatza eta piperra behar ditugunean erdarara jotzen dugulako. Izan ere, erdara gehiago entzuten dugunez egunean zehar, beste hizkuntzatan barneratuta dauzkagun elementuak erabiltzea erosoago zaigu. Horri lotuta, Euskal Telebistaren “dejazioa” aipatu du, hizkuntzaren beraren premiak ez dituelako pentsatzen. Bere ustez, euskararen promoziorako, “estrategia batek egon behar du planifikatuta; ez da aski euskaraz datorrena ematea”. Bestalde, ahozkotasuna landu beharko litzatekeela azpimarratu du, bai hezkuntza mailan, bai familian.

Euskararen alorrean, norberak eragina du bere inguruan, eta horregatik gure inguru hurbilean hasi gintezke eragiten. Alabaina, erantzukizuna ez da norbanakoena eta gizartearena bakarrik, erakundeek ere bai baitute zeregina.

Ikus ezazue osorik ‘XXI. Mendean hamaika tribu, hamaika euskara” saioa.

Kartel bitxia ipini dute Ondarroan

‘Baimenduak izan ezik bat eskatu nizun baina eskatu bi olakoak’. Esaldi borobila, benetan. Hori da zehatz-mehatz eskatutakoa egitea… zehatzegi, aukeran. Eskari hori egin zuen Ondarroako udaltzain batek, herrian jartzeko kartela behar zutela eta. Enkargua jaso zuen langileak, ordea, hitzez hitz hartu zuen oharra, eta horra hor, emaitza. Sarean barrena bueltaka ibili da, eta euskararen blog honetan ere aipamena egin nahi izan diogu

Izan ere, kartela irakurrita, zer ulertzen duzue? Ezer gutxi, ezta? Beraz, zuzentasunaren zuzentasunean, mezua bitxia da, baita ulergaitza ere. Non jarriko zenukete zuek? Hona hemen, argazkia: