Monthly Archives: April 2012

Ezagutzen al dituzu Arratiako berbak? akeita, abazeria, urguxua…

Arratiako harana oso eskualde euskalduna da, euskara da erabiltzen den lehen hizkuntza eta horregatik gaurkoan bertako hizkera izango dugu mintzagai. Honekin hasiera emango diogu azpieuskalkien inguruko post zerrendari. Angel Larrea eta Juan Rekalde irakasleen “Arratia inguruko hiztegia” lana hartu dugu eskuartean eta galtzear dauden berbak ezagutuko ditugu gaurkoan, bertakoentzako ezagunak, gainerako eskualdetako jendearentzat, aldiz, arrotzak. Arratiakoa al zara? Lagundu gure hiztegitxoa zabaltzen! 🙂

Arratia Inguruko Hiztegia

Arratia Inguruko Hiztegia

ZIRGILO Euskara Batuan BELARRITAKO
EZKAILU Euskara Batuan SUKALDE
URRUTIZKIN: Euskara Batuan TELEFONOA
URGUXUA Euskara Batuan IGELA
TXIRRI-TXIRRIA: Euskara Batuan KILKERRA
IGURDIALDIA: Euskara Batuan MASAJEA
ZAPEA: Euskara Batuan TXIMA
ABAZERIA: Euskara Batuan JANA
AIUBERTA: Euskara Batuan LOKARRIA, zapatilarena, esaterako
AKEITA: Euskara Batuan KAFEA
ANOTS: Euskara Batuan OHIARTZUNA
AMPOLLAK: Euskara Batuan EURI TANTA HANDIAK
APUKO: Euskara Batuan AITZAKIA
ARBEL EGIN: Euskara Batuan PORROT EGIN
ARKOLOA: Euskara Batuan ALFERRA
GEITU: Euskara Batuan DEITU
KARRA-KARRA: Euskara batuan KORRIKA
MIKO: Euskara Batuan MIZKIN
UKUZKETA: Euskara Batuan GARBIKETA
KUIKA: Euskara Batuan EZKUTAKETAN
SUNDA: Euskara Batuan KIRATSA
IROL: Euskara Batuan KOMUNA
ITZAL: Euskara Batuan ERRESPETU
HOGEN: Euskara Batuan PEKATU

Arratia inguruko hiztegia. Tximeleta. Iturria: eitb.com

Arratia inguruko hiztegia. Tximeleta. Iturria: eitb.com

Ikusi duzuen moduan, liburuaren azalean tximeleta bat ikus daiteke, eta horrek badu bere zergatia. Izan ere, Arratia inguruan TXIMELETA esateko 20 hitzetik gora daude: pitxikoletea, txiripitonea, mitxoletea, mitxilotoia, eskabie, txilipotadea, pitxilotea, txirripitea, bitxilikotea, txilipitañea, sorgin-bitxie, zeruko katue… Ez ahaztu, EUSKARA MAITATU ETA GEURE BERBAK BULTZATU. Bizi pozik eta besarkada bat guztioi! 🙂

Mainontzia zara? Potrojorran al zabiltza? Goazen euskara aberastera!

Euskarak hitz arraroak ditu! Askotan entzun izan dut halakorik. Zer da hitz arraro bat? Gutxi erabiltzen dugun hitz bat? Sekula entzun ez dugun hitz bat? Hitzak ez dira arraroak izaten, hitzak hizkuntza baten parte dira, hizkuntza aberats baten parte. 2008ko otsailaz geroztik, Maite Goñik euskarako hitz bat du aipagai bere blogean egunero. Gaurkoan Maite Goñiri eta “Gaurko hitza” izeneko bere txokoari omenaldi xume bat egin nahi izan diogu, eta hiru urte baino gehiagotan egunero argitara eman dituen hitzekin, ez guztiekin, noski, zerrendatxo bat egin nahi izan dugu. Erabiltzen al dituzu? Ezagutzen al dituzu? 🙂

MAINONTZI

Mainontzi. Iturria: euskaljakintza.com

Mainontzi. Iturria: euskaljakintza.com

izond. 1. Mainatsua. Mainak, xerak oso atsegin dituena. 2. Maina asko egiten duena, negartia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: izond.
[mainatsua] mainatsu, mainati Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Haizak hi mutil mainontzi nagusiari goraintzi ez al hakiken hor pipa hartzia etzela lizentzi jenio txar ho(r)iek utzi bestela hezurrak hautsi gizalegia nola behar den ezin erakutsi (Aizak, hi, mutil mainontzi, Xenpelar)

POTROJORRAN

adb. (lgart.) Gizonezkoei dagokienez, alferkerian, denbora alferrik galtzen. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Ez naiz oroitzen zertaz aritu ginen, betiko gaiak izango ziren seguruena: neskak, musika, eskola… eskola ez, urrunegi zegoen hura ordurako, eta alaiegi gu hartaz oroitzeko. Bakarrik gogoratzen dut uretan sartu aurreko liluramendu hark arrasto bat utzia zidala, eta ezin nuela burutik kendu lagunekiko lokarri estu baina ikusezin hura. “Honela bizi bagina beti”, esan nuen, abestian bezala. “Beti oporretan! “, Eduk. “Beti potrojorran eta eguzkitan”, Roberrek. [Elvis hil zen urtean, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 2007) Orr.: 65] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

MUKIZU

1. Mocoso (uso despectivo). 2. (El, lo) que tiene mocos. 3. Resinoso. (Orotariko Euskal Hiztegia)

Sinonimoak: izond.
[umemokoa] umemoko (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Argi dago gozatzen ari dela mutikoei eragiten dien beldurrarekin-. Horri esaten diozue jolastea? -segitu du, lurreko zigarrokinak buru kolpe batez seinalatuz. Eta barrez lehertu da, ozen, eskuak belaun gainean jarririk. Umeek elkarri begiratu diote. Geldi-geldi daude, algaren ondotik zer etorriko. -Benetan jolastu nahi duzue antzarekin, mukizu horiek? [Antzararen bidea, Jokin Muñoz (Alberdania, 2007) Orr.: 22] (Ereduzko Prosa dinamikoa)

Kriseilua. Iturria: blogak.com

Kriseilua. Iturria: blogak.com

KRISEILU

iz. Oliozko argiontzi mukiduna, zintzilikatzeko gako bat duena; kandela sartzen den ontzi gardena, zintzilikatzen dena edo zintzilik eramaten dena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Kriseilu askoren argitara irakur daiteke poema eta autoreak berak ere ez du ulertzen eta ezin du argitu hitz bakan horiekin lortu duena. [Mentura dugun artean, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

GIRGILO

iz. (B) Gorputzeko, bereziki kokots azpiko, gizentasun toles-formakoa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: iz.

[lepapea] aloz, kolats Bizk., lepape g.e., kokospe (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Lepo-toles guztiak batu egin zaizkio eta girgilo bakar bat osatu, larruzko kuxin borobil lodi bat; bertan eserita, trabeska, burua. [Axenario, Jules Renard / Itziar Otegi (Alberdania-Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

ZARTADA

iz. 1. Indar handiz eman edo hartutako kolpea. Aurpegian zartada ederra eman zion. 2. Zarta-kolpea, makilakada. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: iz. Heg.
[ukaldia] belarrondoko, danbada, danbateko, dangateko, ezpaineko, kolpe, masaileko, matraileko, muturreko, takateko, ukaldi, zanpateko, zaplateko, zaplazteko, zartako, zartateko..  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Belarrondoko batena bezalako zartada lehorra entzun zen. [Ihes betea, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2006)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

ZURRUT

Zurrut. Iturria: flickr

Zurrut. Iturria: flickr

iz. 1. Zurrupada. 2. Behingoan ahoratzen edo irensten den edari-kantitatea. 3. (lgart.) Edari alkoholikoak edatea. Zurrutari emana dago. • ZURRUTEAN. (lgart.) Zurrut eginez. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: zurrupa, zurrupada, zurrupaketa, hurrupa Ipar., hurrupaketa Ipar., dangada Bizk., zurrustada Bizk., zurrutada Bizk., trago beh., xurrupa adkor., klinkada g.e., zirrista Ipar. g.e., kurka zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Lurretik garagardo botila hartuz, zurrut luzea egin zion, eztarritik behera zihoazkion puspuluek indarra eta freskotasuna galduak zituztela konturatu zen arte. [Ordaina zor nizun, Joxemari Urteaga (Elkar, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

URDANGA

iz. 1. Txerri emea. 2. (herr.) Prostituta. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: iz.
[emagaldua] emagaldu, ematxar, maritzar, prostituta, puta (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

Besteen behar fisiologiko oinarrizkoak asetzeko baino ez dut balio, behi bat naiz zentzu horretan, sukaldari erdipurdiko bat, garai hobeak ezagututako urdanga. [Katu jendea, Eider Rodriguez (Elkar, 2010)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

KOKORIKO

1. adb. Zangoak tolestuta, nor bere orkatilen gainean eseririk. 2. iz. Oilarraren oihua, kukurrukua. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
kokoriko adond.
[nor bere orkatilen gainean eseri] kukubilko, pikotxean Gip., kukulumuxu Bizk., kokot Ipar. g.e.
kokoriko iz.
[oilarraren oihua] kukurruku

Minik eman dizut? – eta ondoan kokoriko jarri nintzaion. [Onan, Aitor Arana (Txalaparta, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

TIRRIA

Sinonimoak: Nahi bizia, gutizia

Noiz nahi bazuen haren desira, haren baitan hiltzeko, haren besarkatzeko, musukatzeko, barkamendu eskatzeko tirria zuen, eta gauak airean iragaiten zituen jakinez etxe berean lo egiten zuela. [Hautsi da katea, Toti Mtz. de Lecea / Elena Touyarou (Erein, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

LAPATX

Esanahia: Elur-maluta txikia. Elur-lapatxa. 2. BOT. Ik. lapa-belar.

Elurra. Iturria: Imanol Aragon

Elurra. Iturria: Imanol Aragon

IPURMAMI

iz. Ipurmasaila, ipurdia eratzen duten bi irtengune mamitsuzkoetako bakoitza. Elkarrengandik arraila batez bereizirik eta batik bat gluteoez eratuta daude.. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Sinonimoak: iz.
ipurmasail, alkuts g.e. pl. (UZEI Sinonimoen Hiztegia)
ipurdi, ipurmasail, ipurtalde, ipurmokor, iztermami, aldaka, ipurdi mazela, popa (UZEI Sinonimoen Hiztegia)

Hitz-aspertu, hizketaldi, solasaldi, polit honen ondotik… agur esateko ordua heldu da. Euskara MAITATU ZAINDU.. eta gaurko lekzio txiki honekin…ABERASTU! Zintzoak izan! 🙂

Zer dinozu… Berba egin edo hitz egin? Euskara eta euskalkiak!

Erran edo esan erabiltzen duzu? Eta… Fan biot edo joan behar det? Zabala eta aberatsa da euskalkien mundua. Gaurkoan, Euskal Herriko txoko ezberdinetatik bidaia egingo dugu bertako euskara eta euskalkiak gertutik ezagutzeko! 🙂 Nola hitz egiten da zure herrian? Sekula izan al duzu zailtasunik beste eskualde bateko lagunak ulertzen?

Euskalkien sailkapena eta ezaugarriak….

Euskalkiak

Euskalkiak

Lapurtera eta Behenafarrera: hizkerak bereizi egin diren arren, haien arteko aldea txikia da egun eta multzo berean sartu ohi dira.

Zuberoera: Bi ezaugarri nagusi ditu xiberutarrak: batetik, gainerako euskalkien aldean oso berezia dela; bestetik, batasun eta berdintasun handia daukala eremu osoan.

Gipuzkera: bertan oinarritu delako, gehienbat, euskara batua.

Bizkaiera: Euskal Herriko mendebalean hitz egiten dena da, Bizkaian ez ezik, baita Araban eta Gipuzkoa mendebalean ere.

Nafarrera: Eremuz lur handia hartzen du euskalki handiz. Bere barnean daude Nafarroako hizkerarik gehienak, bazter batetik bestera alde nabaria dagoen arren.

Orri honetan Euskal Herriko euskalki nagusiak ezagutzeko eta entzuteko aukera duzue. Txoko desberdinetako hiztunak dira, denek esaldi berdina esaten duten baina bakoitzak bere euskalkian.

GUK EUSKARAZ HITZ EGITEN DUGU!

GIPUZKERA: guk euskaraz hitzeiten deu (Beasain)

Guk euskeraz itedeu!! (Zarautz, Ana Altuna Riaño)

LAPURTERA: gu eskuaraz mintzatzen ga (Senpere)

BEHE-NAFARRERA: Gu eskuaraz ai gitxu (Jutsi)

ZUBEROERA: Gük (e)uska(ra)z hitz egiten dügü (Altzai)

BIZKAIERA: Guk euskeraz eitxen dou berba (Lekeitio)

Guk euskeraz eittejuau (Mallabia, Ibon Zubiate)

Guk euskeraz itten du berba! (Oñati, Ainhoa Aiastui)

NAFARRERA: Gu (e)uskeraz mintzatzen gara (Irazoitz)

ARABA: Guk euskaraz itten dau (Aramaio)

Ahotsak.com atarian Euskal Herriko hizkeraren eta ahozko ondarearen inguruko hainbat kontu topatuko dituzue. Eta bitartean segi zuen euskalkiekin euskeraz hitzeiten, berbaiten, mintzatzen… eta BIZI POZIK! 🙂