Monthly Archives: January 2014

Euskal Herriko ekoizpenaren barruan, euskal musikak gero eta pisu handiagoa du

tribu1_1024x576

Kike Amonarriz, euskal musikaz

Voltairek idatzita utzi zuenez, euskaldunok Pirinioen oinaldean dantzatzen dugun herria gara. Eta dantzatzeko, musika ezinbestekoa da; kasu honetan, euskal musika. “Tribuaren Berbak” saioak, baieztapen horretatik abiatuta, euskal musikaz hitz egiten dugunean zertaz ari garen argitu nahi izan du.

tribu2_1024x576

Jon Eskisabel, Badok.info

Izan ere, sinplea dirudi, baina ez da erraza. Zer da euskal musika? Jon Eskisabeli, Badok.info atariko arduradunari egin dio Amonarrizek galdera, eta haren hitzetan, 70eko hamarkadaren amaiera eta 80koaren hasiera aldera hasi zen euskal musika etiketa bezala erabiltzen euskaraz kantatzen zuten talde eta bakarlari berriak multzo batean sartzeko. Eta, Eskisabelen iritziz, garai hartako irizpide horrek balio du gaur egunerako. “Nire ustez, gaur egun ere euskal musika euskaraz egiten dena da. Gaztelaniaz edo ingelesez egiten den musika Euskal Herrian ekoitzitako musikaren barruan dago, eta euskal taldeak dira, baina ez nuke esango euskal musika egiten dutenik”.

tribu3_1024x576

Jon Bagues, Eresbil

Euskal Herriko musika ekoizpenaren daturik onenak Eresbil musika artxiboan daudenez, hango zuzendari Jon Baguesi galdetu diote zien den egungo egoera. Hark esandakoaren arabera, diskogintzaren zenbakiak gutxitu egin dira, baina beste alde garrantzitsu batzuk badaude. Esaterako, autoekoizpenaren kopuruak gora egin du. Beraz, oro har, Euskal Herriko musika ekoizpena mantendu egin dela esan genezake. Euskarak, ekoizpen horretan, % 50etik gorako pisua izango luke presentziari dagokionez. Are gehiago, azken hamarkadan, % 42tik % 50era iritsi da zenbatekoa. Ondorioz, Euskal Herriko ekoizpenaren barruan, euskal musikak gero eta pisu handiagoa duela esan genezake. Ingelesaren eta gaztelaniaren proportzioa, berriz, aldatzen joan da, eta orain ia parean omen daude, Baguesen hitzetan. Ipar Euskal Herriaren kasuan, jakina, frantsesak beteko luke gaztelaniaren lekua.

tribu4_1024x576

Mikel Markez

Mikel Markez musikariarekin ere aritu da Kike euskal kantagintzaz, eta, haren iritziz, “oso osasuntsu dago kantitateari eta kalitateari dagokionez, beraz, osasuna eta ugaritasuna baditugu”. Baina gizarte pixka bat despistatuta ikusten du, informazio gaindosia dagoelako. Bestalde, euskal kantagintzak euskararen normalizazio prozesuan duen garrantzia azpimarratu du. “Askotan ez gara konturatzen zein tresna eraginkorra den kantua. Maitemintzen gaituen kantu batek politikari baten 10 urteko lanak baino askoz ere eraginkortasun handiagoa du”, esan du Markezek.

Musikari esker, gainera, euskarak Euskal Herriko mugak gainditu ditu. John Berkhout talde oiartzuar gazteak Fermin Muguruzarekin eta Berri Txarrak taldearekin euskara mundu zabalera zabaldu dela azpimarratu du. Gainera, Anne Etchegoyen lapurtarrak, euskal kantagintza tradizionala landuta, Urrezko Diskoa lortu du Frantzian; Amuma says no taldeak ere transmisio lan txukuna egin du AEBetan; eta Kalakan hirukote lapurtarrak Madonna euskaraz abesten jarri du.

tribu5_1024x576

‘dida!’ko kideak

Estiloari erreparatuta, aniztasuna aipa genezake, euskara edozein musika eredutara egokitzen dela argi baitago. Baina, Gaztea irratiko “dida!” irratsaioko kideen esanetan, rock hitzaren zabaltasun horretan dago euskal musikaren indar gunerik handiena.

Eta euskararen aberastasuna ezin izan du aipatu gabe utzi “Tribuaren Berbak” saioak. Izan ere, badira euren euskalkiaren aldeko apustu garbia egin dutenak, Gatibu talde gernikarra eta Ibarrangelu eta Elantxobe aldeko The Uski’s taldea, esaterako.

tribu6_1024x576

The Uski’s taldekoak

The Uski’seko kideen hitzetan, eurentzako ez da berritzailea izan bizkaieraz abestea; aitzitik, kontrakoa izan da. Antzinako rock & rolla euren erara moldatu nahi izan dute, eta, horretarako, euren “euskeria” erabiltzea beste biderik ez zuten topatzen. “Barrutik urteten daskuna da gure herriko bizkaieri“.

Euskal musikaren osasuna, pisua, aniztasuna, zabaltasuna eta aberastasuna nabarmendu dizkigu “Tribuaren Berbak” saioak, euskaraz dantzan jarraitzeko adina arrazoi badugu, beraz!

Ikusi osorik 11. saioa

Hiztegitxoak.eu: Nola esan “Non dago komuna” errusieraz!

Euskal Herrian 100 hizkuntza baino gehiago hitz egiten dira. Munduan, berriz, 6.500 hizkuntzatik gora. Hori abiapuntutzat hartuta sortu dute Hiztegitxoak.eu webgunea. Zer da? Zertarako balio du? Gaur Euskararen blog honetan webgune interesgarri honen nondik norakoak bildu ditugu!

HIZTEGITXOA-NET
Hiztegitxoak.eu webgunean 35 hizkuntzarako noranzkoan eta alderantziz oinarrizko hiztegiak lortzeko aukera eskaintzen du. Helburua egunerokotasunean, hizkuntza ezberdinetako hiztunen artean euskara zubi hizkuntza izatea da. Euskarara beste hizkuntzetara hurbiltzeko, harremanetarako, elkar ezagutzarako, elkarren aitortzarako.. balio du Hiztegitxoak.eu webguneak.

Baina onena, froga egitea da!! 🙂 Goazen, bada, hitz batzuk beste hizkuntza batean nola esaten diren ezagutzera:

EGUN ON

Polonieraz: Dzień Dobry!
Grezieraz: Καλημέρα!
Eskovakieraz: Dobrý deň!
Islandieraz: Góðan dag

NON DAGO KOMUNA

Galegoz: Onde está o váter/lavabo?
Woloferaz: Fanla wanak bi nekk?
Errusieraz: где туалет?
Turkieraz: Tuvalet nerde?

Hauek adibide bi besterik ez dira, baina sartu Hiztegitxoak.eu webgunera eta bertan topatuko dituzu beste hainbat esamolde hizkuntza ezberdinetan. Azken batean, hizkuntzak dira kulturaren adierazle garrantzitsuenetakak eta, hortaz, munduko kultura aniztasunari eusteko, hizkuntzak zaindu behar ditugu!! Eta guri, euskaldunoi, EUSKARA ZAINTZEA dagokigu, Euskal Herria baitu bizitoki bakar, eta gure esku baitago honen etorkizuna. 🙂

Ipar Euskal Herriko gaztetxoen artean euskararen berpizkundea antzematen da

Kike Amonarrizek zuzendu eta gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioa Ipar Euskal Herriko euskararen bizi-indarraren bila ibili da aste honetan. Hasteko, datu orokorren bila jo du Kikek eta Eguzki Urteaga soziolinguistarengana. Honek esandakoaren arabera, gaur egun, biztanleen %22 da elebiduna, %9 elebidun hartzailea eta %69 erdaldunak, hau da, ez dute euskara ulertzen ez erabiltzen.

Iparraldeko euskararen egoera. Tribuaren Berbak

Iparraldeko euskararen egoera. Tribuaren Berbak

Datuak horrela ikusita, euskara larri dagoela Ipar Euskal Herrian ematen du, baina egoera hau sakonago aztertzeko lanak hartu ditu ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Eguzki Urteagak esan bezala, euskararen egoera ezberdina da eremu geografikoen arabera; Baiona inguruan eta hiri handietan oso gutxi entzuten da eta landa eremuetan, aldiz, Zuberoan eta Baxe Nafarroan indartsuago dago. Urepelen, adibidez, egoera hobea da.

Bestalde, 1991z geroztik egiten diren ikerketa soziolinguistikoek erakusten dute euskararen gainbeherak oraindik ere jarraitzen duela, baina azken urteetan beherakada leundu egin dela. Gainera, datu positibo bat ere eman du Eguzkik: 16 eta 24 urtekoen artean berpizkunde bat antzematen da azkenaldian.

Euskara hizkuntza ofizial ez izatea ere ez da batere lagungarria egoera honetan. Frantziako Konstituzioaren bigarren artikuluak dio frantsesa dela Estatuko hizkuntza eta horri heltzen diote agintariek hizkuntza gutxituen hiztunak eskubideak aldarrikatzen hasten direnean.

1992ko azaroaren 5ean Hizkuntza Gutxituen Karta onartu zen Europako Kontseiluan, hizkuntza gutxituak babesteko. Europako Kontseiluko 47 estatuetakin 24 dira akordioari muzin egin diotenak eta horien artean dago Frantzia.

Henri Gregoire abadea

Henri Gregoire abadea

Frantziak munduari gauza on asko eman dizkio. Baina frantsesa ez diren beste hizkuntzei dien begirune eskasa die. Eta Henri Grégoire abadea da ezinikusi horren erantzule nagusietako bat. 1794an, “Rapport sur la Nécessité et les Moyens d´anéantir les Patois et d´universaliser l´Usage de la Langue française” plazaratu zuen, hau da, Frantziako hizkuntza gutxitu guztien suntsipena defendatzen zuen liburua.

Horregatik, Seaska ikastolen elkartea bezalako ekimenak behar-beharrezkoak dira. 30 ikastola eta 3.100 ikasle baino gehiago biltzen ditu. Paxkal Indo da bertako lehendakaria eta egiten ari diren lanari buruz mintzatu da Kike Amonarrizekin. Eskolim elkarteko lehendakaria ere badela azaldu dio. Elkarte honetan bost hizkuntza gutxitutan irakasten duten Frantziako eskolak biltzen dira; okzitanieraz, katalanez, bretoieraz, alsazieraz eta euskaraz aritzen direnak, hain zuzen. Hainbat lan egiten dituzte elkarrekin, irakasleen formakuntza esate baterako.

Paxkal-Indo

Paxkal Indo Kike Amonarrizekin

Eta euskara egoera onean ez badago ere, Frantziako beste hizkuntza asko okerrago daudela dio Paxkal Indok. Baina haietako batzuetako hiztunak ere lanean ari dira etengabe, euren hizkuntzak salbatzeko: okzitaniera, alsaziera, korsikera, bretoiera eta katalana indartzeko ekintzak egin izan dituzte.

Euskararen alde ere ekimen ugari egin dituzte Ipar Euskal Herrian. Baionako Bernat Etxepare Lizeoko gazteek egindako bideoklipa besteak beste. Baionako hau, Iparraldeko lizeo bakarra da eta, horren ondorioz, hiru lurraldeetako gazteak biltzen ditu. Etxetik urrun daudenak, zuberotarrak eta baxenafarrak, gertuko barnetegi batean igarotzen dute astea eta asteburuan joaten dira etxera.

Etxepare Lizeoko ikasleak

Etxepare Lizeoko ikasleak

Haien artean errazago komunikatzeko eta euskalkien zailtasunak gainditzeko, “Iparraldeko batua” moduko bat sortzen ari omen da. Eta frantsesa eta euskara ere nahasten dituzte tarteka, “freuskara” sortuz. Adibide gisa, futitzen esan ohi dute bost axola esateko; edota dragatu hitza erabiltzen dute ligatu adierazteko.

Ikastolen elkartean bezala, eskola publikoan euskara txertatzeko ekimenak ere gero eta gehiago dira. Biga Bai gurasoen elkartea gogor ari da lanean helburu horrekin.

Amaitzeko, euskarazko egitasmo ugari daudela Ipar Euskal Herrian gogoratu behar dugu, hala nola, Kanaldude telebista, Mintzalasai proiektua, Zinegin eta Euskal Herria Zuzenean festibalak, eta beste hainbat. Denon artean lan eginez, euskaren jakintza eta erabilerari buruzko hurrengo urteetako datuak hobeak izango direla espero dugu!

Saio osoa:

Euskal abestiak, Whatsappen: ia zenbat asmatzen dituzun!

Sare sozialetan eta mugikorretan gero eta iruditxo gehiago erabiltzen ditugu geure emozioak adierazteko eta jolas egiteko. Duela hilabete batzuk whatsappeko euskal esaera zaharrak ikusi genituen euskararen blogean, eta, oraingoan ere, norbaitek pazientzia hartu eta emotikono bidezko Euskal kantak prestatu ditu guretzat. Oraindik ikusi ez badituzu hementxe dituzu! 🙂 Batzuk zailak dira, bai, baina beste batzuk asmatzeko modukoak. Ia zenbat asmatzeko gai zaren!!!

emotikono1

emotikono2

emotikono3

emotikono4

emotikono5

emotikono6

emotikono7

emotikono8

emotikono9

emotikono10

emotikono11

emotikono12

emotikono13

emotikono14

emotikono15

Euskal dinosauroa eta robot bertsolaria ez dira zientzia fikzioa!

tribu1_1024x576

Kike Amonarriz Einsteinen irudiarekin, Eureka! Zientzia museoan, Donostian

Zientziak gauza handiak lor ditzake. Hori argi dago, baina, euskarak zein pisu du zientzian? Galdera horri erantzuten ahalegindu da Kike Amonarriz ‘Tribuaren berbak’ saioaren bederatzigarren saioan.

Zientzia eta euskara fusiona al daitezke? 1976. urtean, Adolfo Suarez Espainiako presidente zenak Paris match aldizkarian esan zuen fisika nuklearra unibertsitatean irakastea ezinezkoa zela. Baina argi eta garbi dago erabat oker zebilela, eta hori argi erakutsi du ‘Tribuaren Berbak’ saioak.tribu2_1024x576

Basque Center On Cognition, Brain And Language izenekoak hizkuntza jabekuntzan, ulermenean eta elebitasunean parte hartzen duten mekanismo kognitiboak argitzea du helburu, eta bertako kide Jon Andoni Duñabeitiaren arabera, erlazio oso estua dago elebitasunaren eta hizkuntzarekin bat ez datozen beste gaitasun kognitiboen artean, adibidez, atentzioa edo arreta sistema. Elebitasunak, beraz, abantailak ematen dizkigu.
tribu3_1024x576
EHUko Ixa ikerketa taldean informatikariak eta hizkuntzalariak ari dira lanean, hizkuntzaren prozesamenduaren arloan. Xabier Arregik azaldutakoaren arabera, makinei euskara erabiltzen erakutsi nahi diete, gizakien eta makinen arteko komunikazioa erosoagoa eta hobea izan dadin. Lan horren emaitzak ikusten dira, esaterako, Xuxen zuzentzaile ortografikoan, euskarazko bilatzaileak erabiltzen ditugunean, baita euskarazko itzultzaileetan ere. Hori eguneroko bizitzan, baina, aipatzekoa da Galtxagorri robot bertsolaria ere, oinak emanda, bertsoa osatzeko gai den robota, alegia. Bikaina!

tribu4_1024x576Juan Ignacio Perez Iglesias EHUko kultura zientifikoko katedradunaren arabera, zientziaren hizkuntza edozein izan daiteke, erabilpenaren arabera. Esaterako, ikerketa baten goi mailako emaitzak jakitera emateko, ingelesa da hizkuntza, irakurleak mundu osoan daudelako, gutxi direlako, eta ingelesa erabiltzen dutelako. Baina zientziaren hezkuntza edo prestakuntza sisteman ari bagara, edozein izan daiteke, gure kasuan, euskara, gaztelania edo frantsesa. Eta gauza bera gertatzen da dibulgazio mailan, hau da, zientzia gizarteratzerako orduan, herrietako eta nazio hizkuntzak erabiltzen baitira.

Dibulgazioaren arlo horretan Internet eta blogak nabarmendu ditu Perez Iglesiasek zientzia herritarrengana helarazteko. Arlo horretan, Zientziakaiera atarian askotariko materialak eta gaiak bildu dituzte.tribu5_1024x576

Zientzia gizarteratzeaz arduratzen da, halaber, Elhuyar fundazioa. 70eko hamarkadan aldizkari bat sortu zuten ingeniaritzako hainbat ikaslek, zientziaz euskaraz aritzeko zailtasunak zituztela jabetuta. Hortik abiatuta, asko garatu eta zabaldu da Elhuyar, eta zientziaren komunikazioan eta hizkuntzaren eta teknologiaren garapena ditu ildo nagusi. Horretarako, eskura dauzkaten euskarri guztiak erabiltzen dituzte, Eider Cartonen arabera: aldizkaria, ‘Norteko FerrokarrilaEuskadi Irratiko saioa, ‘TeknopolisETBko saioa, Internet, eta komunikabide tradizionalak.. Gainera, pertzepzio azterketak ere egiten dituzte Euskal Herriko biztanleek zientzia gaiekiko duten interesa ezagutzeko, eta, itxura denez, interesa ba omen dugu, eta gero eta gehiago gainera, batik bat, haur eta gazteen artean. Esaterako, Irria aldizkarian ‘Marikalanbre’ izeneko pertsonaia daukate, hura atsegin duten gaztetxoak zientzia euskaraz kontsumituko duten heldu bihurtzeko asmotan.

tribu6_1024x576Bitxikeria gisa Kike Amonarrizek nabarmendu du Elhuyar anaiek isolatu zutela lehen aldiz taula periodikoko Wolfram elementua Bergaran. Gainera, euskal dinosauroa ere existitu zen, Gasteiztik 30 kilometrora dagoen Laño aztarnategian topatu zuten espezie bati Liranosaurus Astibiae izena jarri omen zioten. Eta ezin dugu aipatu gabe utzi panda artzak ezagutzera eman zituen Armand David zoologo eta botanikaria ezpeletarra zela.

Argi dago, beraz, euskarak baduela pisurik zientzian, eta osasuntsu dagoela, oraindik ere egiteko askorik badago ere. Bejondeiela ‘Tribuaren Berbak’ saioan ikusi ditugun ikertzaile, dibulgatzaile eta lantalde guztiei!

IKusi osorik ‘Tribuaren Berbak’ saioaren 9. atala

 

Errioxan euskaraz aritzen ziren Erdi Aroan

Kike Amonarriz eta Leire Sueskun

Kike Amonarriz, Lapuebla de Labarcan Leire Sueskunekin, euskara teknikariarekin.

Arabako Errioxako euskararen egoera ezagutzera joan da Kike Amonarriz Lapuebla de Labarca ingurura ‘Tribuaren Berbak’ saioaren azken atalean.

Koldo Zuazo hizkuntzalariarekin hitz egin ostean, jakin dugu Erdi Aroan Errioxan euskara hitz egiten zela. Arabako Errioxako daturik ez dago XVII. mendera arte, baina Errioxako datuak bai.

Esanguratsua da Ojacastro herriko datua adibidez. 1234-39 urte inguruan, Gaztelako Erregeak herri hartako bizilagunei epaitegietan euskaraz aritzeko eskubidea onartzen zien Foru baten bidez.

Beraz, pentsatzekoa da inguru guztian, baita Arabar Errioxan ere, euskaraz aritzen zirela herritarrak. Lurralde hartan, gainera, euskarazko izen ugari agertzen dira; gehienak mendebaldeko hizkuntzan: barri (berri), uri (hiri), baltz (beltz)…

Maite Vicario, Lapuebla de Labarca

Maite Vicario, Lapuebla de Labarcako lehen euskaldun zaharra da.

Tamalez, handik mende gutxira desagertu zen euskara lurralde haietan. Baina azken 50 urteetan sekulako lana egin dute Arabar Errioxan hizkuntza berreskuratzeko. Gaur egun, bertan jaiotako euskaldun zaharrak ere badaude eta lehendabiziko euskaldun zaharra topatu du Kike Amonarrizek; 13 urte ditu eta Maite Viteri du izena.

Lapueblako Assa ikastolan aritu ziren lehen ikasleen seme-alabak dira Arabako Errioxako gaur egungo euskaldun zaharrak. Arabako Errioxako, Errioxako eta Nafarroako 32 herritako ikasleak dituzte. Casalarreinako eta Vianako ikasleak ere badituzte, horietako batzuk gainera ordu eta erdi egiten dituzte autobusean egunero ikastolara joan ahal izateko bertako irakasle Aitor Urkizak Kike Amonarrizi kontatu dionez.

Hain zuzen, Assa ikastola ari da aurtengo Araba Euskaraz antolatzen eta ilusioz beteta daude herrian ekainaren 15eko festa horretarako.

Ikastolari, bailarako euskara elkarteei, bertso-eskolari eta euskara zerbitzuari esker, euskarak asko irabazi du azken hamarkadetan inguru haietan; Leire Sueskun euskara teknikariarekin hitz egin du Arabako Errioxan euskarak gaur duen egoeraz eta baieztatu duenez, erdaldunen kopurua %50 jaitsi da azken 30 urteetan. Beraz, urte gutxitan biztanleen erdiak euskaraz hitz egitea lortu dute.

Bejondeizuela! Segi horrelaxe lanean!

Ikusi saio osoa:

‘Urte berri on’, Twitterren gehien errepikaturiko joeren artean

Euskaraz eman al diozu 2014ari ongi etorria? Urte berriaren aurrean, beste behin, Twiterren jarri ditugu begiak, izan ere, Twitter bitartez urte berri ona opatzeko erabilitako hizkuntza nagusienetako bat izan da euskara. BEJONDEIZUELA!! 🙂 Gure hizkuntzaren presentzia gero eta nabarmenagoa da Interneten, oraingoan Krist Wongsuphasawat thailandiarraren grafiko interaktibo batean ikusi dugu gure hizkuntza.

Twitter bitartez urte berri ona opatzeko erabilitako hizkuntzen grafikoa.

Twitter bitartez urte berri ona opatzeko erabilitako hizkuntzen grafikoa.

2014ari ongi etorria emateko EITBko lankideek bidalitako txioak

Denetarik topatu dugu, euskara hutsean aritu direnak, hainbat hizkuntzetan urte berriari ongi etorria egin dienak.. Hemen behean dituzue guztiak ikusgai :-):

Eta amaitzeko, “Kontrako Eztarria” saioko lagunek urte amaitzeko egindako bideo zoragarri honekin uzten zaituztegu. 2014ON GUZTIOI, eta izan zoriontsu!