Category Archives: euskalkiak

Korrikak Gares eta Gasteiz lotuko ditu, euskararen alde ‘klika’ eginez

Korrikak Euskal Herri osoa zeharkatuko du 2019ko apirilaren 4an Garesen hasi eta 14an Gasteizen bukatuta. “Klika” da hautatutako leloa, eta Txillardegi omenduko dute edizio honetan, “kulturan, euskalgintzan eta pentsamenduan ekarri zuen aldaketa” aintzat hartuta.

Pausoz pauso euskara lau haizeetara zabaltze aldera, esteka honetan Korrikaren ibilbidea herri herri ikusteko aukera dago. Euskararen aldeko ekimenak apirilaren 4ean emango ditu lehen urratsak Garesen, eta Nafarroan barrena murgilduko da.

Korrikaren lehenengo edizioan, alegia, 1980. urtean, milaka lagun atera ziren kalera, euskara defendatzera. “Zuek ere esan bai euskarari” lelopean, Oñatin hasi eta Bilbon bukatu zen.

Fermin Muguruza, Mad Muasel eta La Furia dira 21. KORRIKAren kantaren interpreteak.

 

Jose Luis Alvarez Enparantza 'Txillardegi'. Artxiboko irudia: EiTB

Txillardegiren lan osoa digitalizatuta, denon eskura

Euskal Herriko historian leku berezia duen pentsalari, eragile eta idazlea da Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi (Donostia, 1929–‐2012), euskararen estandarizazioan, euskal kulturaren modernizazioan eta nazioaren eta hizkuntzaren arteko loturaren ikuspegian aitzindari izan baitzen Euskal Herrian, politikaren nahiz kulturaren esparrutik.

Jakin-ek bere obra osoa bilatu, arakatu, txukundu eta digitalizatu du, eta sareko atari bereziarekin herritar guztien eskura paratu du.

“Euskal pentsamenduan izan diren diskurtso berritzaileak ezagutzea garrantzitsua dela uste baitu Jakinek, bai behintzat kulturgintza eta herrigintza eredu propioa garatu nahi bada. Txillardegi ezinbesteko pentsalaria dugu horregatik”, zehaztu du Lorea Agirre Jakineko zuzendariak.

 Ia 2.000 idazlan digitalizatu, denon eskura

Hiru urte eman ditu Jakin-ek Txillardegiren lan osoa digitalizatzen, eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Sailaren eta Jakin Fundazioaren arteko hitzarmenari esker gauzatu ahal izan da digitalizazioa.

“Guztira, 1.984 idazlan eta 23.591 orrialde digitalizatu dira”, azpimarratu du Joan Mari Torrealdaik. “Horietatik 1.634 idazlan dira Txillardegik berak idatzitakoak. Esaterako, 40 dira liburuak eta 1.352 artikuluak”.

Aurreneko dokumentu digitalizatuak 1956koak dira, Egan, Euskera eta Euzko Gogoa aldizkarietan argitaratutako artikuluak. Dokumenturik berrienak, aldiz, 2010–‐11koak dira, Hizpide eta Argia aldizkarietan idatzitako artikuluak.

Gainerako argitalpen digitalak, berriz, Txillardegiri egindako elkarrizketak, edota bere obraren inguruko azterlanak, erreseinak eta bestelako idazlanak dira, 350 guztira.

Obra oparoa, kopuruz nola edukiz, beraz. Euskara, soziolinguistika, hizkuntza minorizatuak, sozialismoa, existentzialismoa, nazio arazoa eta beste hainbat gai lantzen baitira Txillardegiren obran.

Argazkia: euskararenmaratoia.eus

Euskararen Maratoiak Lasarte-Oria hartuko du berriro

Euskararen 9. Maratoian urriaren 22 eta 23an egingo dute, Lasarte-Orian. Aurtengo leloa ‘Irten armairutik’ izango da; izan ere, oraindik ere bada gure egunerokotasunean lortu beharreko erronka bat, ezagutzatik erabilerara salto egitearena, antolatzaileek azaldu dutenez.

 

Egun gizartean berezko zentzua duen esamolde bat bere egin dute, ‘Armairutik irtetea’ homosexualitatearen aitortza publiko eta borondatezkoari erreferentzia egiteko erabiltzen den bezala, euskal hiztunok ere ahalduntze hori arlo linguistikora ekartzeko garaia dela iruditzen zaie.

 

Euskararen Maratoiko 40 orduak gaindituta, herriari erronka berri bat botako diotela jakinarazi dute, 40 egun euskaraz. Erronka honen arduradun EHUko Pello Jauregi izango da eta ikerketa bat ere eramango du aurrera. Hau Foru Aldundiak babestua izango da.

 

40 orduetan dinamizazio lanak egingo dituen zortzikotea hauxe izango da: Joxe Mari Azkonobieta, Agus Mujika, Joxe Mari Agirretxe, Rebeka Garzes, Estitxu Garmendia, Mikel Izquierdo, Enara Ieregi eta Oihana Fu Otaegi. Aurtengo abestia eta bideoklipa herriko pailazoen ‘Egiozu euskaraz’ da.

 

Ekintzailetza, euskararen biziraupenerako ezinbesteko tresna

Ekintzailetzaren garrantziaz aritu da ‘Tribuaren Berbak’ saioa. Izan ere, euskararen aldeko ekintzaileak existitu izan ez balira, euskararen historia eta izatea bera beste modu batekoak izango lirateke. Euskararen aldeko ekintzailetza aipatuta, garai bateko irudiak datozkigu gehienoi gogora: ikastolak, gau eskolak, euskararen aldeko jaialdiak. Bidea urratzen jarraitzen dugu, ordea, eta egun, teknologia berriak nagusi diren garaiotan, euskarak ongi heldu dio bide horri.

luistxo

Horren adibide da CodeSyntax enpresa. Luistxo Fernandezek Kike Amonarrizi azaldu dionez, duela 15 urte jaio zen, Interneterako baliabideak euskaraz eta gaztelaniaz eskaintzeko asmoarekin. Webguneak, sakelako telefonoetara aplikazioak, softwareak, eta abar egiten dituzte, eta beste hizkuntza gutxitu batzuekin ere egin dute lan, esaterako galesarekin. Nabarmentzekoa da UMAP aplikazioa sortu zutela Twitterreko euskarazko txioak detektatzeko eta unean uneko euskarazko joerak emateko.

CodeSyntax enpresako langileak ekintzaileak dira, eta Luistxok berak, esaterako, beste proiektu bat badu: Azpitituluak euskaraz. 600 bat filmen azpitituluak ditu bilduta euskaraz. Urtzi Odriozolak, berriz, Gamerauntsia ataria sortu du, bideojokoei buruzko euskarazko komunitatea. Bestalde, Asier Sarasuaren egitasmoa da Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea jaso eta sareratzeko proiektua.

karena

Kike Amonarriz, Txemi Valdecantos eta Unai Martinez Lizarduiarekn

Ekintzailea izateko, dirua ezinbestekoa da, eta ez da erraza izaten hori biltzea. Euskal Herrian zozketa-txartelen salmentak oso ondo funtzionatu izan du beti, eta, filosofia horri helduta, Karena crowfunding sortu zuten, finantzaketa kolektiborako euskarazko lehen ataria, alegia. Auzolana, euskara eta parte-hartzea uztartzen dituzte.Txemi Valdecantosek eta Unai Martinez Lizarduiak azaldu dutenez, inor proiektu baterako finantzazio bila badabil, formularioa bete dezake, eurek aztertu egingo dute, eta, onartuz gero, 40 eguneko epea irekiko dute jendeak dirua jar dezan egitasmoa gauzatzeko. Epea igarotakoan, helburua bete bada, dirua kobratuko zaie emaileei, eta proiektugileek euren zatia jasoko dute. Helburua betetzen ez bada, emaileei ez zaie kobratuko, eta ekintzaileari ez zaio ordainduko. 20 bat dituzte esku artean Karenan, eta % 90ek lortu dute finantzazioa. Lehentasuna ematen diete euskarazko egitasmoei eta atzetik onura soziala dutenei.

Julen Arexolaleiba Mondragon Unibertsitateko Euskal Kulturgintza Transmisio tituluaren koordinatzaileak nabarmendu du oso garrantzitsua izan dela ekintzailetza euskararen berreskurapenean. Historian zehar izandako ekintzailetzak aipatu ditu (Lore Jokoak, Bai Euskarari, Euskaltzaindia, Eusko Ikaskuntza…), baita euskara batua bera ere, horri esker lortu baititugu euskaldunok eskola sistema nazionala (ikastolak), hedabideen espezializazioa, unibertsitaterako sarrera). Gainera, instituzionalizazioak jendea hautu politikoaren arabera sailkatzea ekarri du, eta nabarmendu du horrek ez digula mesederik egin. Bestalde, azpimarratu du boterean dagoena dagoela, ezin dugula euskaldunok delegatu talde politikoengan gurea den ardura; politikariek gure zerbitzura egon behar dute, eta ez guk politikarien zerbitzura. ”Aurrera begira, euskara jakiteko ez da ekintzailetza beharko, baina euskaldun izan nahi izateko, beharrezkoa izango da”.

aziti

Kike Amonarriz, Eneko Zuloaga eta Ekaitz Santazilia

Aziti Bihiako kideak ezagutu ditu, ondoren, Amonarrizek, euskararen Indiana Jones. Eneko Zuloagak eta Ekaitz Santaziliak azaldu dute EHUko 10 bat doktoregaik osatu dutela, euskararen historiaren inguruan lanean jarduteko. Elkarte horretako kideek berreskuratu dute, esaterako Materraren Doctrina Christina liburuaren lehen edizioa (1617koa) Danimarkan.

Gasteizen jarraituta, Oihaneder Euskararen Etxea ezagutu du Kikek, Ane Pedruzoren eskutik. Gasteizen euskararen erabileran eragitea du helburu, baita euskal hiztunen komunitatea trinkotzea, eta espazio erreferentziala izatea sorkuntzarako ere. ‘Alea’ astekaria argitaratzen dute Oihanederren, eta eragile askoren artean ematen diote bizitza espazioari (UEU, Euskara Zerbitzua, Aziti Bihia, Bertsozale Elkartea…).

urko

Urko Aristi

Euskararen etxean bertan, Urko Aristirekin egin du topo. Tokikomeko, euskarazko toki komunikabideen bateraguneko, lehendakaria da bera. Komunikabideek sortu zuten elkartea solaskidetza bateratua eratzeko, esparru komunak kudeatzeko, eta garapenerako bidean etorkizunera begira jartzeko. 26 bazkide ditu, eta 60 komunikabide kudeatzen dituzte: agerkari digitalak, aldizkariak, irratiak, telebistak… Herri komunikabideak badira ekintzailetzaren adibide garbia. Izan ere, 80ko hamarkadan, informatikan izandako aurrerapausoei esker, argitalpenak kaleratzea erraztu zen, eta euskarazko produktuak kontsumitzeko egarria asetzeko asmoz, tokian tokiko komunikabideak sortzen hasi ziren. “Gertutasuna da gure indargunea, eta horrek erraztu egiten du komunitatea sendotzea; komunitate hori ezinbestekoa da euskararen normalkuntzarako”, adierazi du.

Euskalgintzako erakunde garrantzitsuenetako bi dira Euskal Herrian Euskaraz eta Topagunea. Nestor Estebanek eta Elena Lakak adierazi dute euren erakundeak desagertzeko irrikaz daudela, pentsatzen baitute etorkizunean ez dela euren premiarik izango. Dena dela, gaur egun, oraindik, euren beharra dago. Gaur egun, eta aurrera begira dituzten ardatzei buruz aritu dira. Estebanek esan du EHEren lan ildo nagusiak direla norbanakoen aktibazioa, espazioak euskalduntzea, eta euskaraz bizitzea ahalbidetuko digun hizkuntza politika propioa sortzea. Lakak esan du ekintzailetasuna ez dagoela bere puntu gorenean, eta, beraz, Topaguneak, lehenik eta behin, indartu beharra daukala hori, eta sarea egin behar duela, plazak eta lekuak irabazteko. Leku askotan elkarlanean aritzen dira bi erakundeok, eta nazio mailan ere, Kontseiluan elkarrekin daude, beste erakunde batzuekin batera.

kanaldude

Ximun Carrere, Pantxika Maitia eta Kike Amonarriz

Ipar Euskal Herrira egin du jauzi Amonarrizek, bertako errealitatea ezagutzeko. Euskararen osasuna hobea dela diote, euskararen aldeko elkarteak sortzen ari baitira, bereziki, Lapurdin eta Nafarroa Beherean. Berebiziko garrantzia dauka, gainera Kanaldude telebistak. Ximun Carrerek eta Pantxika Maitiak azaldu dute berta euskaraz zer kontatu bazelako sortu zutela. 8 langile oso eta laguntzaileak eta aldizkako langileak ditu Kanaldudek, eta euren lurraldean gertatzen denaren lekuko zuzenak dira. Internet dute euskarri nagusi mundu osoan euren edukiak zabaltzeko. Iparraldean, TVPIren bidez ematen dute, eta, hegoaldean, berriz, Xaloa eta Hamaika telebisten bitartez. ETBrekin elkarlanean egin dute aurten Korrikaren hasiera, eta horrelako gehiago egiteko prest daudela azpimarratu dute. Haien hitzetan, euskararen aldeko borroka ez dago irabazia, baina inguruan gero eta gehiagok sentitzen dute zerbait badela, eta ulertu eta parte hartu nahi duen jendea hurbiltzen zaie. Nabarmendu dute ezinbestekoa dela ekintzaile izaten jarraitzea, etorkizunean pentsatzea, eta gazteei lekukoa ematea.

Euskalgintzaren historia ekintzailetzaren historia da. Bidegile ezagun izan, norbanako anonimo, instituzio edota gizatalde, lehen, orain eta gero, guztien elkarlana beharko du gure hizkuntzak aurrera egiteko.

Euskarak ez du mugarik!

Tribuaren Berbak‘ saioak mugak izan ditu ardatz. Euskal Herrian badakigu, bai, zerbait mugen gainean, gure herria zatitzen duen lerroa, begi bistakoa ez bada ere, egon, hor baitago. Euskaldunok badugu baina, sasi guztien gainetik eta laino guztien azpitik ibil daitekeen haize fin bat: euskara. Muga ororen gainetik jo du, halaber, Kike Amonarrizek gonbidatu bila.

hendaia-irun

Elsa Spizzichino Hendaiako euskara teknikariarekin eta Iban Eguzkitza Irungo euskara zuzendariarekin bi herriak elkartzen dituen Santiago zubian elkartu da. Egoera desberdina da batean eta bestean, bereziki, Iparraldean euskarak ofizialtasuna ez izatearen eraginez, eta beharrak ere ezberdinak dira. Dena dela, Hendaiako haurren erdiak euskaraz ikasten dute, eta hori seinale ona da. Irunen aldiz, euskaldunak % 36 dira, ia euskaldunak % 28, eta % 36k, berriz, ez dakite euskaraz. Dena dela, biek ahala biek euskararen erabilera sendotu beharra aipatu dute, baita mugaz gaindiko harremanak indartzekoa ere.

aintzart

Peio Etxeberri-Aintzart

Noiztik daude bereizita Hego eta Ipar Euskal Herria?  Peio Etxeberri-Aintzart historialariaren hitzetan, Erdi Aroan bazegoen nolabaiteko probintzien arteko muga, baina XVII. mendean hasi zen amildegia eraikitzen, eta XIX. mendean, Baionako Hitzarmenarekin, erabat bereizita gelditu ziren, ordura arte Ebron zegoen aduana muga Pirinioetara eraman zutenean. Hala ere, Frantzian 3. Errepublika frantses izaera sendotzen hasi zenean eta Frankismoa ezarri zenean, areagotu egin zen mugaren fenomenoa. Alabaina, Etxeberri-Aintzarten hitzetan, kostaldean nabariagoa da mugaren eragina, barnealdean naturalki zeharkatzen duelako jendeak. Azken urteetan, gainera, apaldu egin da eragin hori, bereziki muga fisikoak kendu zituztenetik. Euskararengan, mugak baino, zentralismoek izan dituzte ondorioak, Iparraldeko euskara frantsestu egin baita, eta Hegoaldean, aldiz, gazteleratu. Hala eta guztiz ere, euskara batuaren eraginez, gauzak aldatzen ari dira, eta ez dago arazorik mugaren alde batekoak eta bestekoak elkarrekin komunikatzeko.

garmendia

Elixabete Garmendia

Mugak eragina izan zuen, baina, kulturan. Elixabete Garmendia kazetariaren arabera, euskal kulturaren sorgune izan zen Iparraldea, esaterako, kantagintzan. Izan ere, han askatasuna zegoen; Hegoaldean, berriz, zentsura. Horregatik, Iparraldean kantari ugari izateaz gain, Hegoaldekoek hara jotzen zuten diskoak ateratzera. Bestalde, babesgune ere izan zen ekimen kultural askorako, eta aipatu du Elkar argitaletxea eta Udako Euskal Unibertsitatea, adibidez, bertan sortu zirela. Gaur egun, muga fisikoa erraz gainditzen dugula esan du; aldiz, “muga mentalak oraindik badauzkagu”.

kontrabandista

Mattin Tapia eta Kike AMonarriz

Mugan alde batera ibiltzen ziren, duela hainbat urte, kontrabandistak. Mattin Tapia senpertarra ere horretan aritzen zen gaztetan, beste ezer ez zutenez, “sos batzuk ateratzeko”. % 90eko alkohola erosten zuten Hegoaldean (askoz ere merkeagoa zen), eta Iparraldera igarotzen zuten, Bordeleko destilategi bati saltzeko. Aipatu duenez, gendarme eta guarda zaharrak euskaldunak ziren, eurak ere kontrabandoan aritutakoak. Horregatik, gau-lanean harrapatzen zituztenean, zeramatena botarazi, eta aske uzten zituzten. Gainera, mugaz bestaldekoekin ere euskaraz aritzen ziren beti.

Kontrabandista asko mugalari lanetan aritu ziren, hau da, muga ezkutuan iragan nahi zutenak gidatzen eta laguntzen. Muga inork baino hobeto ezagutzen zutela baliatu zuten Comète sarean laguntzaile aritzeko. II. Mundu Gerran Alemaniaren aurkako aire-erasoetan eraitsitako hegazkin pilotu aliatuak jasotzen zituzten. Euskal Herriko muga igaro ostean, Gibraltarrera eramaten zituzten, Madrilgo britainiar enbaxadaren zerbitzuen laguntzarekin. Seguru iheslari haiek harrituta geldituko zirela mugalari haien hizkuntza berezia entzutean.Izan ere,  ingelesa ezean, euskaraz, lapurteraz gainera, egiten baitzuten askok.

maitena

Maitena Duhalde

zugarramurdi

Helena Xurio

Lapurteraz, eta zehazki, Lapurdiko itsas hegiko euskaraz asko daki Maitena Duhalde hizkuntzalariak. Hendaiak, Urruñak, Biriatuk, Ziburuk, Donibane Lohizunek eta Azkainek osatzen dute eremu hori, eta berezitasun handiena aditz-sisteman du. Horrez gain, alboan duten gipuzkeraren eraginez, bustidura eta hainbat hitz berezi ere erabiltzen dute.

Biriatuko mugatik Zugarramurdikora joan da Amonarriz. Bertan, Helena Xuriok esan dio ez dutela mugarik sentitzen Xareta eskualdean (Ainhoa eta Sara -Lapurdi- eta Urdazubi eta Zugarramurdi -Nafarroa- herriak biltzen ditu), bereziki barrerak kendu zituztenetik. Dena dela, telebistaren indarra handia dela nabarmendu du. Hau da, Hegoaldean jendeak telebista espainiarraren eragina duela eta Iparraldean, berriz, frantsesarena. Eskualdeko herri guztietan euskara bera hitz egiten duten arren, gero eta gehiago ari dira desberdintzen, “Iparraldeko euskara batua” eta “Hegoaldeko euskara batua” erabiltzen baitituzte gaur egungo gazteek. Euskal Telebistaren eraginez ere, lehen erabiltzen ez zituzten hitzak barneratu baitituzte.

Zugarramurdin bizi da, halaber, Carles Belda katalana. Nabarmendu du Xareta eskualdearen pareko egoera dagoela Cerdanyan, ipar-hego legezko mugak bereizita baitago. Han ere hizkuntzak batzen omen ditu alde batekoak eta bestekoak.

baigorri

Amaia Castorene

Hain zuzen ere, Amaia Castorene baigorriarrak aipatu du, Baztanen (Nafarroa) eta Baigorriren (Lapurdi) artean ere ez dutela mugarik sentitzen. Basaize elkarteko kidea da, eta, euskara sustatzea du helburu elkarte horrek. Alabaina, haren erakusleiho handiena Nafarroaren Eguna da. 1979tik antolatzen dute, eta Pirinioetako bi aldeetako nafarren arteko harremanak sendotzea eta iraunaraztea du helburu nagusia. Izan ere, Castorenek esan duenez, “euskarak batzen gaitu, eta, dena da gure herria”.

Haizeari langak jartzea ezinezkoa den bezala, hizkuntza hesitu nahi izatea ere ezinezkoa da. Euskarak ez baikaitu bereizten, batu baizik. Mugak norberak jartzen dizkio maiz bere buruari, eta horiek gainditzeko euskara ez dadila aitzakia izan, bitarteko baizik.

XXI. mendean, hamaika tribu, hamaika euskara

XXI. mendeko euskara izan du hizpide ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Nolakoa da hiztunen komunitatea? Zein da hiztunen profila? Galdera horiei erantzun nahian, hainbat gonbidatu bildu du Kike Amonarrizek.

azkarate

Miren Azkarate eta Kike Amonarriz

Lehenik eta behin, Miren Azkarate euskaltzainak azken 50 urteotan euskarak izan duen bilakaera aipatu du. Euskara batuaren hasierako garai hartako helburu nagusia zen gutxieneko arau batzuk finkatzea. Gaur egun, ordea, euskara barruraino sartu da hezkuntza munduan, administrazioan (“beharbada ez nahi genukeen beste”), hedabideetan, osasunaren munduan (“poliki-poliki”)… Dena dela, euskara batua aldaera formala da, eta gazteek eskolan ikasi dute, baina motz geratzen zaie harremanetarako; beste zerbait behar dute, “gozatzeko balioko dien eredu bat”.

zalbide

Mikel Zalbide

Mikel Zalbide euskaltzainak, berriz, hiztunen bilakaeraz hitz egin du. Garai bateko euskaldun elebakarrak galdu egin dira. Multzo garrantzitsua osatzen dute euskal elebidunek, euskaraz erdaraz bezain ondo edo hobeto moldatzen direnek. Gainera inoizko handiena da euskaraz alfabetatuta daudenen multzoa. Erdal elebidunak ere asko ugaritu dira, hau da, erdaraz hobeto moldatzen badira ere, euskaraz badakitenak. Ikasleen euskara maila baldintzatzen duten bost faktore nagusi aipatu ditu: berezko gaitasuna, etxea, kaleko hizkera nagusia, lagunartea eta eskola. Faktore horiek ikasle bakoitzaren kasuan konbinatzeko moduak maila aukera anitza emango digu.

manterola

Kike Amonarriz eta Ibon Manterola

Ibon Manterola EHUko UNESCO katedradunak, hain zuzen ere, gure hiztun komunitatearen aniztasuna nabarmendu du. Batzuek asko dakite, eta asko egiten dute; asko dakitenak, baina asko egiten ez dutenak; gutxi dakitenak baina dakiten horri etekin handia ateratzen diotenak; eta, azkenik, azpimarratu egin du euskaraz ez dakiten baina haurrak euskaraz eskolatzeko hautua egin duten gurasoen garrantzia. Gainera, etorkizunera begira, euskararentzat garrantzitsuagotzat jo ditu eragile gisa jatorriz erdaldunak direnak, hau da, euskaldun berriak, euskaldun zaharrak baino.

bereziartua

Garbiñe Bereziartua

Gazteen artean ikerketa egin du Garbiñe Bereziartuak, Azpeitiko euskara teknikariak. Haren hitzetan, komunikatzeko bide berriak sortu diren honetan, komunikatzeko modu berriak sortzen ari dira. Sare sozialetan erabiltzen den hizkera norberak eguneroko bizitzan dituen ohiturekin lotuta dago, eta, beraz, euskalkia duten herrietan, euskalkia bera hizkuntza baliabide bat gehiago da. Batua eskolarekin lotzen dutenez, ez dute horrelako harreman informaletarako erabiltzen. Euskalkia izateak, beraz, asko aberasten du euskal hiztunen errepertorioa.

maite

Maite Quintanilla

Maite Quintanilla antropologoak Soraluzeko gazteak eta euskara ikertu ditu. Azpimarratu du “oso epaituak” sentitzen direla, eta ez zaiela eurei galdetzen. Zenbaitek hautu kontzientea egin dute euskararen alde; beste batzuek, ordea, hegemoniak agintzen duenari jarraitzen diote. Euskara gurea delako erabili behar dugula esanda, gutxi batzuengana baino ez omen gara heltzen. Gakoa, bere ustez, esperientzia eta bizipen positiboetan datza. Beraz, euskara ikuspuntu baikor batetik helarazi behar zaiela uste du.

jokin

Jokin Etcheverri

Ipar Euskal Herrian, Jokin Etcheverri ekoizlearen testigantza jaso du Amonarrizek. Donibane Lohizune inguruan, batez ere, batua egiten omen da gehiago gaur egun. Bestalde, Hego Euskal Herrian “euskañola” egiteko dagoen joeraren parekorik ba ote dagoen galdetuta, ezezkoa erantzun du, bertan ez baitaukate hizkuntzak nahasteko hainbesteko joerarik.

dibinaOrioko Dibina Lanberri amonarekin ere hitz egin du, gazte garaian erabiltzen zuten euskarari buruz. Erabat euskaraz egiten zuten uzten zieten leku guztietan, eta hika aritzen omen ziren batez ere. Ia ez zuten erdaraz egiten, eta haserrea adierazteko hitzak eta jolas gehienak euskaraz egiten zituzten. Ez zuten, beraz, normalean, gaztelaniara jotzeko beharrik sentitzen.

asisko

Asisko Urmeneta

Gaur egungo lagunarteko hizkeran, aldiz, gaztelaniaren edo frantsesaren eragina handia dela uste du Asisko Urmeneta marrazkilariak. Batua sortu izana beharrezkotzat jo du, baina maila jaso horretan dagoen hizkera hori “monokorde, monokromo eta monotono”a dela aipatu du. Kolore edo ñabardura pixka bat behar dugunean, kasurik onenean, euskalkira jotzen dugula esan du, baina, kasurik okerrenean, erdarara. Horren ondorioz, gero eta zailagoa egiten zaigu euskaldunon arteko komunikazio informala. “Euskara inperfektu, inkorrekto eta lardaskagarria” behar dela adierazi du. Horretarako, batetik, euskalkiek ematen dituzten adierazpide aberats horiek euskara nazionalera esportatzea proposatu du; bestetik, berriz, entzundako, irakurritako, ostutako eta itzulitako esapideekin gure lagunarteko hizkeran dauden zuloak betetzen ez baditugu, asmatzeko zilegitasuna badugula azpimarratu du.

lertxundi

Anjel Lertxundi

Anjel Lertxundi idazlearen ustez, euskarak badu adierazkortasunak; aldiz, gu geu gara euskarari etekina ateratzen ez diogunak, gatza eta piperra behar ditugunean erdarara jotzen dugulako. Izan ere, erdara gehiago entzuten dugunez egunean zehar, beste hizkuntzatan barneratuta dauzkagun elementuak erabiltzea erosoago zaigu. Horri lotuta, Euskal Telebistaren “dejazioa” aipatu du, hizkuntzaren beraren premiak ez dituelako pentsatzen. Bere ustez, euskararen promoziorako, “estrategia batek egon behar du planifikatuta; ez da aski euskaraz datorrena ematea”. Bestalde, ahozkotasuna landu beharko litzatekeela azpimarratu du, bai hezkuntza mailan, bai familian.

Euskararen alorrean, norberak eragina du bere inguruan, eta horregatik gure inguru hurbilean hasi gintezke eragiten. Alabaina, erantzukizuna ez da norbanakoena eta gizartearena bakarrik, erakundeek ere bai baitute zeregina.

Ikus ezazue osorik ‘XXI. Mendean hamaika tribu, hamaika euskara” saioa.

Gurasoen ilusioari esker, euskara bizirik da Nafarroa ekialdean

erronkari

Euskal Herriaren “ekialde urrunera” jo du Kike Amonarrizek Tribuaren Berbak saioan: misterioz beteta dagoen Nafarroako Pirinioetara. Eskualde berezia da, klima gogorrekoa. Elurrak eta hotzak luze jotzen dute bertan, eta horrek eragina izan du bertako jendearen bizimoduan, baita darabilten hizkuntzan ere.

Hiru bailara ezagutu ditu Amonarrizek: Erronkaribar, Zaraitzu eta Aezkoa. Ibar horietan, euskarak bilakaera ezberdina izan du. Aezkoak bere euskara bereziari eutsi dio, baina, zoritxarrez, Zaraitzun eta Erronkarin galdu egin ziren bertako euskalkiak.

fidela

Fidela Bernat

Erronkaribarren egin dute lehen geldialdia. Zazpi udalerrik osatzen dute bailara, eta, bertan, 1.500 pertsona eskas bizi dira. 1991n hil zen erronkarieraz hitz egiten zuen azken hiztuna, Fidela Bernat, baina horrek ez du esan nahi euskara bertan desagertuta dagoenik.

 

lalana

David Lalana

Dabid Lalana euskara teknikariaren hitzetan, Erronkaribarreko biztanleen % 16 dira euskal hiztunak; guztira, 250 bat herritar. izan ere, bertan,  “bizpahiru belaunaldi nahikoak izan ziren euskararen arrastoa desagertzeko”

gaiarre

Julian Gaiarre

Julian Gaiarre tenor handiak ezagutarazi ditu inork baino gehiago bere herria eta ibarraren izenak. Euskal hiztuna zen, Gaiarre bere belaunaldiko auzoak bezala, eta Europan barna ibiliagatik, ez zuen ahaztu bere ama hizkuntza, erronkariera. Horren froga dira, bere izeba Juanari bidalitako gutunak.

Emakumeak izan ziren erronkariera gorde zutenak. Askok bizibidea ateratzeko Maulera jo zuten espartin industrian lan egitera. Jakina, zuberotarrekin euskaraz egiten zuten, ezin bestela izan. Enarak esaten zieten emakume haiei.

barakaldo

Alberto Angos

Bitxikeria gisa, Amonarrizek Alberto Angos elkarrizketatu du, erronkarierak duen aditu handienetako bat. Ez da ordea, ez filologoa, ez soziolinguista. Barakaldoko soldatzailea da, eta haren abizenaren jatorria bilatu nahian, inguru harekin eta bertako euskararekin egin zuen topo. Hiru liburu argitaratu ditu erronkarieraren gramatikari eta hiztegiari buruz.

 

Joan den mendearen azken hamarkadan ekin zitzaion berreskurapenari, eta Lalanaren arabera, “oso urte emankorrak izan ziren”. D eredua ezartzea lortu zuten orduan, eta hori ezinbestekoa izan zen. Gainera, garrantzitsua izan zen euskaltegien, Kebenko kultur elkartearen eta euskara zerbitzuaren lana. Gaur egun, ikasle gehienak D ereduan matrikulatuta daude.

haurrak

Erronkariko D ereduko haurretako batzuk

Dena den, haur horiek erronkarierako hitz gutxi jaso dute. Alabaina, inguru hartako persona heldu erdaldunek bertako euskarako hainbat hitz erabiltzen dute, euren gaztelanian barneratu zituztelako.

Zaraitzu ibarrera jo du ondoren Amonarrizek. Bederatzi udalerrik osatzen dute bailara, eta 1.500 pasa biztanle bizi da bertan. Zaraitzuera galdu zen, baina Erronkaribarren bezala, inguru horretan ere euskarak bizirik jarraitzen du. Hiztun gehixeago dago, euskara hamarkada batzuk gehiagoz mantentzea lortu baitzuten, eta bertako biztanleek hango euskalkiko hainbat ele gordetzen dute oraindik.

gartxot

‘Gartxot’ filmeko irudi bat

Itzaltzu herri txikia da, Gartxoten kondairari esker da ezaguna, batik bat. Biztanle gutxi dira, baina bertako lau umeak euskal hiztunak dira. Haiek dira azken 100 urteetan jaio diren lehen euskaldunak.

Zaraitzuko txokoez gozatu ostean, Aezkoara jo du Kikek. Bederatzi udalerrik osatzen dute Ibarra, eta biztanleak ez dira milara iristen. Baina ibar horrek badu berezitasun bat: Erronkarin eta Zaraitzun ez bezala, ibar honetan aetzek euskara bizirik mantendu dute. Oraindik badira aezkeraz egiten duten zaharrak, baita hauen ahotik ibarreko euskara berezia ikasi duten gazteak ere.

xamar

Juan Karlos Etxegoien, ‘Xamar’

Juan Karlos Etxegoien Xamar irakaslearen iritziz, agian, Erronkaribar eta Zaraitzu izan direlako erdararen mugak “atxiki diote euskarari hobeki” bertan, beste bi bailaren babesean, alegia. Dena den, aezkera mantentzeko lan egin beharra dago, eta horretan dihardu Zerika taldeak. Euskal hiztun gehienak adinekoak dira, eta Ion Retegi taldeko kidearen hitzetan, zahar haiekin biltzen dira, “gazteengan arrasto bat gelditzeko”. Izan ere, ezinbestekoa da eragin hori izatea euskalkiak iraun dezan.

Euskal Herriaren sortaldean euskara lozorrotik ateratzen ari da, eta horren lekuko izan da ‘Tribuaren Berbak’. Ikusi saioa osorik EITB Nahieranen.

BIDEOA: Ondarruko berbak, ondarrutarren eskutik

Ondarruko euskalkia nortasun handikoa dela gauza jakina da, eta horren adibide garbia da jarraian aurkeztuko dizuegun BIDEO mundiala. Intxirrikatun, pipilinu… eta beste zenbait hitzen esanahia zein den kontatu dute ondarrutarrek. BEJONDEIZUELA!!! 🙂

 

ONDARROAKO HITZEN ZERRENDA

INTXIRRIKATUN: Atea erdi itxita dagoenean.

PIPILINU: Haurrei zakila esateko modu bat.

FAMAU: ona, abila, trebea, gauzak ondo egiten dituena.

TRUNPALLE: Buruko golpea. Kaskarrekoa.

BORRAGARRIXE: Zerbait sinesgaitza denean, parekorik ez duenean.

TXITXIN POTXIN: Noizean behin, tarteka-marteka, askotan, sarri–sarri.

DIARROTSA: Eztabaida handia, zarata handia, zerbait fuerte esaten denean.

ERRIE EMON: Zerbaiti jaramonik ez egin, laga, amore eman ez duzu zereginik eta

KIKIRRI EDUKI: Pertsona gorra, ondo ez duena.

ZIBOTA: Gauza berri bat, arropa berria, esaterako, estreinatzen duzunean.

TXUPILLA: Plateretik dena jatea.

 

GORA GURE EUSKALKIAK!!!

Bortzirietako hizkera azterketan parte hartu nahi al duzu?

Arantza, Igantzi, Lesaka, Etxalar eta Bera herriek osatzen dute Nafarroako Mendialdeko Bortziriak. Bidasoaren ibaiaren bi bazterretan kokaturik daude eta berde koloreko paisaia da nagusi zonaldean. Mankomunitateak Bortzirietako hizkeraren ezaugarriak biltzen eta aztertzen hasi nahi du, eta hiztegia ere osatu nahi du. Euskararen blog honek gure hikuntza indartzearen eta normalizatzearen alde lan egiten duen lan orori egiten dio tartea, eta lan hau aurrera ateratzeko laguntza eskatu dutenez, guk ere keinu bat egin nahi izan diegu. Azkerteka horren parte izan nahi al duzu? 🙂

Argazkia: Isidro Etxeberria

Argazkia: Isidro Etxeberria

Bortzirietan euskararen normalizazioaren alde lan egiten duen Mankomunitatetik azaldu dutenez, hasiera batean ezaugarriak biltzen eta aztertzen arituko dira, eta ondotik, egindako lana argitaratu eta ezagutzera emango dute. Lan hori auzolanean egin nahi dute, eta horretarako prest direnenen zerrendatxoa osatu nahian dabiltza.

Hori dela eta, lan horretan aritzeko interesa eta gogoa duen jendea topatzeko laguntza eskatu dute; filologoak, euskara irakasleak edota besterik gabe gisa honetako lanak gustuko dituzten herritarren bila dabiltza.

Ezagutzen al duzue bortzirietako hizketa aztertzeko taldean parte hartu nahi duen iñor? Horrela bada, mankomunitatearekin harremanetan jartzeko zenbait bide dituzue jarraian: alde batetik telefono zenbaki bat (948 63 41 25) eta, bestetik, e-posta: euskara@bortziriak.org. Ahal izatera, urriaren 3a baino lehen jarri harremanetan.

Egin dezagun auzolanean euskararen alde lan!

 

Ondarroako ‘Euskal Hiztegi Enciclopediku”: Matexala, txorbi…

Ondarru eta ondarrutarren euskalkia izango ditugu hizpide ondorengo lerroetan, izan ere, Kike Amonarriz euskaltzale eta aurkezleak gaur goizean bidalitako txio batek arreta piztu digu. Eta zergatik? Bada, Ondarruko “Euskal Hiztegi Enciclopediku”-a aurkeztu duelako. “Astelehenari irribarrez ekiteko hona Lekeitioko lagun batek bidalitako “Ondarruko ‘euskal?’ Hiztegi Enciclopediku”, zioen txioak. Aurretik ere landu izan ditugu Ondarroako berbak baina oraingoan zerrenda luzatu dugu.

Ondarroa. Egilea: Rikardo Agirregomezkorta

Ondarroa. Egilea: Rikardo Agirregomezkorta

 

 Ondarroako “Euskal Hiztegi Enciclopediku”

Paloposti: Kale-argi
Faroli: Kale-argi
Plazaberduri: Merkatua
Paeteko diru: Kutxazain automatikoa
Astokaballu: Mandoa
Patada boladori: Ostikada hilgarria
Puñetazu: Ukabilkada
Puntxetu: Ukabilkada bortitza
Enanu: Txikia
Superenanu: Oso txikia
Katxu: Zatia
Liadi: Arazoa
Mobidi: Arazo larria
Marroi: Arazo oso larria
Marronazu: Herritik ihes egiteko arrazoi izan daitekeen arazo oso larria
Bulli: Borroka
Hostipartiue: Borroka latza
McHartu: Hostia asko hartzen dituen gizasemea
Pilobat jende: Jende asko
Mogolloi peña: Ehundaka jende
Asako peña: milaka jende
Beran buru asesina: Suizidioa
Jugoi: Zerbait ona denean
Eh Flai: Eh txikito
Metelé: Ona!
Fogeu: Okerreko saiakera
Asako: asko, baina kubora goratua
Pelau: inozoa, téntela
Felipi: Ahoko zipristina
Pilobat asako: Ia infinitoa
Relaja Pezoi: Lasaitu hadi
Bebederu: Animalien azka
Burdinezko ure: Menditik datorren ura
Almondingingillak: Potroak
Pabi: neska ikusgarria
Kriston pabi: Neska oso ikusgarria
Txorbi: neskalaguna
Pintxillu: Ogitarteko dezentea
Fuela: Futbola
Mantekau: Pole-ko izozkia
Txutxekeixak: Litxarreriak
Beangañi: Lurrazala
Fregau: Arazoa
Koneju: katua
Palaposte mobile: esku-argia
Palaposte frontala: Buruko argia
Farreru: Drogazalea
Kriston farreru: Drogazale amorratua
Txema: Txortan egiteko moduko ama
Rayadi: Apertzea
Apea: enteratu
Garratza: speed-a
Gozu: Kokaina
Zaldixe: Heroína
Jebise: Makarra
Punkise: Makarra baino makarragoa
Sudurreko asuntu: Droga
Matexala: droga
Baserritxarra: Kamiñazpiko mugetatik aratago bizi den edonor
Kaxeru: Baserritar petoa

Eta astelehena umorez eta euskaraz amaitzeko, azken ilebeteotan arrakasta itzela izan duen ondarrutar batekin uzten zaituztegu. Imaginatzen ondarrutar bat eta Kike Amonarriz, epaiketa batean lekuko?