Tag Archives: Bilbo

‘Jotamentala’ dokumentala Bilbon aurkeztuko dute gaur

‘Jotamentala’ film dokumentala gaur estreinatuko da Bilboko Bizkaia Aretoa auditorioan. AIKO Taldeak eta Bideografikek ekoiztuta, euskaraz eta gaztelaniaz egindako proiektu honek jotaren inguruko ibilbide zorrotza egiten du 50 minututan. Dantza tradizional horren jatorritik hasi, bilakaeratik eta aldaeretatik igaro, eta gaur egungo egoeran eta aurreikusten zaion etorkizunean amaitzen da.

AIKO Taldeak dantza herrikoi ezagunenetakoa eta klasikoenetakoa irudien bitartez omentzea erabaki du. Kideez gain, ‘Jotamentala’ dokumentalak aditu askoren testigantza ere eskainiko digu: Cesc Gelabert edo Jon Maya bezalako dantzari eta koreografoena, eta Juan Antonio Urbeltz, Jon Pertika, Iñaki Irigoyen edo Jose Inazio Ansorena bezalako folklorearen ikerlariena, besteak beste.

Filmaren jatorria, AIKO Taldeak jotaren aurrean duen debozioan, eta bere ibilbidean milaka pertsonari transmititzea lortu izatean dago. Banaka eta bikoteka egiten den erabateko dantzak, aldi berean iradokitzeko, jolasteko eta gorteatzeko aukera ematen du. Hori dela eta, Elizak bekatuzkoa zela esan zuen. Folklorearen imajinario nazionalistak landa ingurunekotzat hartu zuen arren, batez ere hirikoa izan zen eta da, gaur egun; horregatik da hain ezaguna. Etengabe eguneratzeko eta berriztatzeko aukera ematen duenez, erabateko indarra eta gaurkotasuna duen kultur adierazpena bilakatu da.

‘Jotamentala’, AIKO Taldeak Interneten jotari buruzko plataforma martxan jartzeko duen egitasmo handiaren barruan sartzen da. Bertan audio eta bideo grabazioak, partiturak, idazkiak, gogoetak, proposamen didaktikoak, ariketak, pausoak eta, orokorrean, dantza herrikoi horren inguruan ekarpena egin dezakeen edozein elementu sartu ahal izango da. Horrela, dokumentala jotaren jatorriei, oinarriei, esanahiari eta bilakaera historikoari buruzko sarrera da. Hona hemen, proiektuaren trailerra, aurrerapen gisa:

Jotamentala – Trailer from Bideografik on Vimeo.

Welles eta Cyrus

Adituen iritziarekin batera, ‘Jotamentala’ lanak balio estetiko handia duten sekuentziak eta irudiak ere eskaintzen ditu. Musikaren eta mugimenduaren bitartez hitzak gainditzen dituzten kontzeptuak eta sentimenduak transmititzen ditu. Batez ere, komunikazio ariketa gisa ulertzen den dantzaren ideia ematen du.

Baionako, Hernaniko, Donostiako, Bilboko, Durangoko, Areatzako eta Zeanuriko hainbat lekutan filmatu den lanak artxibategietan aurkitutako material baliotsua erakusten du: argazkiak eta filmak, Kutxaren artxibategian, Gipuzkoako Artxibategi Orokorrean edo Bilboko Euskal Museoan jasotakoak, besteak beste. Horrez gain, 1955ean Orson Wellesek BBC katerako egin zuen ‘The Land of the Basques’ dokumentalaren sekuentzia bat ere jasotzen du.

Horrela, filmak jotaren jatorriari, bilakaerari, testuinguru sozio-politikoari, aldaerei, erromerietan dantzatzeko moduari, denboran zehar izan dituen berrikuntzei, hain ezaguna izatearen arrazoiei eta une honetan duen erabateko gaurkotasunari buruzko hainbat atal dokumentatzen ditu. Hainbat motatako eszenatokitara eramango gaitu: AIKO taldearen ikastaroetatik eta emanaldietatik Kukai edo Ereintza Dantza Taldeen koreografietara, XVIII. mendeko jauregietako dantza bat edo XVI. mendeko gallarda bat berregitera, telebistako irudietara, gaur egun artxibategietan kontserbatzen diren etxean egindako filmazioetara, antzinako argazkietara…

Jotamentala dokumentalaren trailerraren irudia

Jotamentala dokumentalaren trailerraren irudia

Jotaren unibertsoari ematen dion gainbegiratuan, beste musika genero eta estilo batzuekin dituen lotura ugariak ere aipatzen ditu dokumentalak, horietako batzuk dantza herrikoiarekin oso gutxitan erlazionatu diren arren. Horrela, AIKO Taldearen interpretazioekin batera (‘Aurrez Aurre’, ‘Oinak Kantuz’, ‘Soken Dantza’, ‘Bilgua’, ‘Kobreik!’ eta ‘Herri Musika ta Dantza’ CDetatik jasotakoak), dokumentalaren soinu bandak mota guztietako melodiak jasotzen ditu. Jordi Savallen edo Enrike Solinísen antzinako musika (duela denbora gutxi kaleratutako ‘Euskel Antiqva’ CDkoa), Miley Cyrusen popetik igaroz, Jesús Guridiren piezak, Asturiaseko, Galiziako eta Salamancako jotak edo Eva Cassidyk eskaintzen duen Tennesseeko balsa ahaztu barik.

Dokumentala, egoitza Durangon duen Bideografik Ekoizpenak etxeak ekoiztu du. AIKO Taldeak lehendik ere egin du lan ekoizpen etxe horrekin, ‘Dantza Plazara’ (2013) film labur dokumentalean, hain zuzen ere. Gidoia Carlos Iglesiasena da, zuzendaritza Eukeni Arriortuarena eta errealizazioa Xabier Zabalarena.

“Korrika badator!”: ‘Tribuaren Berbak’ ere, Korrika

korrika-lekuko

Remigio Mendibururen lekukoa San Telmon

19. Korrika abiatzear den honetan, euskararen aldeko ekimen erraldoia hartu du abiapuntu “Tribuaren Berbak” saioak. 40.000 kilometro eskas egin ditu orain arte Euskal Herrian herriz herri, munduaren zirkunferentziari bira emateko lain! Aurten, beste 2.500 kilometro egingo ditu Urepeletik Bilbora.

Hasieratik hasteko, Donostiako San Telmo museora jo du Kike Amonarrizek, bertan baitute, ondo gordeta, Remigio Mendiburuk egindako lehen lekukoa. AEk-k dohaintzan utzi zion museoari 1999an, eta 2011z geroztik dago ikusgai museo ezagun horretako erakusketa iraunkorrean. Tenperatura, hezetasuna eta argia ongi kontrolatuta dauzkate, onddorik eta antzerakorik ager ez dadin, eta, beraz, zaharberritzera irits ez dadin.

gorriti

Juan Gorriti

Mendiburuk egindako lekuko haren ideia Juan Gorriti artistak eman zion: motrailu baten makilaren itxura ematekoa, alegia. Oraingo lekukoa Gorritik egina da, aurrekoaren ereduari jarraiki. Artistak Amonarrizi esan dio “gure herriaren historia plasmatzen” duela lekukoak, eta, horregatik, ez du nahi hori garbitzerik, bertan bildutako malkoak, izerdia, euria, izotza eta abar mantendu egin behar direlako. Mendibururen lekukoa, esan bezala, San Telmon dago; Gorritiri, ordea, berea beti jendearen esku artean egotea gustatuko litzaioke.

amets

Amets Arzallus

18. Korrikaren lekukoa eraman zuen azken persona izan zen Amets Arzallus bertsolaria. Hark idatzi zuen lekukoak barruan zeraman mezua, eta Baionako plazan hura irakurtzea ohore handia izan zen beretzat. “Korrikak badu zerbait magikoa, euskaldunon bizipoza sentiarazten eta zabaltzen duelako”. Horregatik, egun hartan bizipoz hori guztia bere gorputzean kontzentratuta sentitu zuen bertsolariak. “Euskaldun bati egin dakiokeen opari politenetakoa da”, adierazi du.

brouard

Kike Amonarriz eta Edurne Brouard

Amonarriz, Lekeitiora joan da Edurne Brouardekin hitz egitera. Orain arte Korrikaren koordinatzaile izandakoak Oñatitik Bilbora joan zen lehen Korrika gogoratu du, 1980. urtean. Elurpean eta euripean aritu ziren, baina hala ere, jende andana bildu zuten, eta, beraz, mantendu beharra zegoela erabaki zuten.

amondo

Kike Amonarriz eta Asier Amondo

Izan ere, euskararen aldeko ekintza nagusietakoa da, baina helburu ekonomikoa ere badu. Asier Amondo egungo koordinatzaileak azpimarratu du oraindik euskaltegiak ez daudela normalizatuta, eta Korrikak biltzen duen dirua beharrezkoa zaiela, bereziki Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian. Dena den, aipatu du beretzat helburu polita litzatekeela aurtengorako “euskahaldun kontzeptu gisa gelditzea”, ahalduntzeak ekarriko bailuke indarrak metatzea euskararen inguruan, auzolanean eta elkarlanean.

amuriza

Xabier Amuriza eta Kike Amonarriz

Akelarre, Egan, Gozategi, Oskorri, Esne Beltza, Gose, Tapia eta Leturia, Fermin Muguruza… Musikari ugarik izan dute Korrikako kanta egitearen ardura, baina lehena, lehen abestiaren egilea, Xabier Amuriza izan zen. “Zuek ere esan bai euskarari” zuen izena, eta “arrapaladan” egin behar izan zuen. Egun batetik bestera egiteko ardura eman zioten, eta Lopategiren doinua, bertso pare bat eta lelo bat egokitu zituen horretarako. Amurizaren hitzetan, kanta garrantzitsua da, “identifikazio handia eta nortasuna ematen diolako kanpainari”.

furgonetak

Kike Amonarriz eta Andoni Seijo

Bi urtean behin izaten da, eta hamar eguneko iraupena izaten du, baina azpiegitura lan izugarria behar du Korrikak. Andoni Seijo “Ibilbide” taldeko kidea elkarrizketatu du Amonarrizek. 16 pertsona ibiltzen dira egunero lanean 2 furgonetatan. Ibilgailuak gasolina hartzeko baino ez dira geratzen, baina lan-taldeko kideek araututa daukate egunean otordu bero bat eserita egitea, erritmoari ongi eutsi ahal izateko.
Lekuetara puntual iristeko, aldez aurretik lan handia egiten dute, eta batez besteko bat dute ezarrita: kilometroko 6 minutu. Seijok aipatu du barru-poz izugarria eragiten diela toki batera iritsi eta jende andana zain dutela ikusteak, baina are gehiago hunkitzen dira zenbait lekutan, persona gutxiago badira ere, horiek ahalegin osoa egiten ikusita.

erribera

Itziar Elejalde, Alizia Iribarren eta Kike Amonarriz

Hori gertatzen da, esaterako, Nafarroako Erriberan. 1.715. kilometroan, Tuteran, topatu ditu Kikek Alizia Iribarren Nafarroako AEK-ren koordinatzailea eta Itziar Elejalde Korrikaren batzordeko kidea. Euren hitzetan, Korrikak laguntza handia ematen dio inguru hartako euskarari, “ilusio handia pizten duelako euskaltzale eta euskaldunen artean”. Gainera, orain arte euskarara hurbildu ez den jendeak ikusten du euskaraz ongi pasa daitekeela jai-giroan. Bestalde, dirua ekartzen du, baina, batez ere, euskara ikusarazi egiten du, eta horrek “hurrengo 2 urtetarako pilak kargatzen” laguntzen die.

19. Korrika Urepelen abiatuko da, eta bertan, sorburuan, amaitu nahi izan dute “Tribuaren berbak” saioa. Adur euskara taldeko Xan Airerekin eta Karine Etxeberrirekin elkartu da Kike bertako plazan, 0 kilometroa egongo den lekuan. 320 biztanle inguru dira, eta lan handia izaten ari da guztia antolatzea, baina “emozio handiz” egin dute. Korrika ez da bertatik sekula igaro, eta, beraz, lorpen handia izan da abiapuntu izatea.

urepele

Karine Etxeberri eta Xan Aire

Eskuz esku igaroko da Korrikaren lekukoa datozen egunetan, eta esku horiek lotuko dituzte kate trinkoz Urepel eta Bilbo. Etenik ez duen katea izango da, eta “Tribuaren Berbak” saioak ere izan nahi izan du kate horretako begi.
Hemen duzue, osorik, “Korrika badator” saioa, EITB Nahieranen.

Bilbo euskaldun gehien dituen munduko hiria da

Hiri erdaldunaren irudia ematen omen du Bilbok, baina egiazki euskaldun gehien dituen munduko hiria da. Hala erakutsi du behintzat Kike Amonarrizek gidatzen duen ‘Tribuaren Berbak’ saioak.

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Pedro eta Aitor Zuberogoitia Kike Amonarrizekin

Irudi erdaldun horren zergatia azaltzeko Aitor eta Pedro Zuberogoitia anaiekin hitz egin du Kikek. Bertan Bilbo liburuaren egileak dira eta euskarak XX. mendean izan duen bilakaera aztertu dute lan honetan.

Aitorren hitzetan, euskararen gainbehera XIX. mendean hasi zen Bilbon; ziurrenik gizaldi amaierako industrializazioaren ondorioz. Garai hartan, hirietako gizarteak nekazal giroa baztertzera eta ridikulizatzera jo zuen, besteak beste, baserritarrak euskaraz mintzatzen zirelako eta gaztelaniaz ez zirelako moldatzen. Gaztelaniaz aritzea moda eta prestigio kontua bilakatu zen hiri eta herri handietan.

Hala ere, Pedrok azaldu duenez, 20ko hamarkada inguruan, Errepublikaren aurretik, Bilboko biztanleen %20a euskalduna zen. Hala erakusten dute garai hartako datuek. Eta galera handiena, Gerra Zibilaren ondoren, 40 urte iraun zituen diktaduran, gertatu zen. 1975ean %6k soilik zekien euskaraz. Eta geroztik, gora egin du datu horrek gaur egun arte.

Alabaina, Bilboko txoko guztietan ez da berdin erabiltzen euskara. Bilboko Udalaren datuen arabera Ibaiondo, Abando eta Deustu barrutiak dira euskaldunenak, eta euskaldunen erdiek baino gehiagok 34 urte baino gutxiago dauzkate.

Beste hari bati helduz, euskararen esparruan Bizkaiko hiriburua aitzindari izan zela jakin dute Zuberogoitia anaiek euren ikerketei esker. Lehen euskara katedra bertan sortu omen zen eta Gerra Zibilaren garaian euskaraz idatzitako liburu ugari saltzen omen ziren bertako liburu-dendetan.

Bitxikeri gisa, lehen euskara katedra hura lortzeko lehian Sabino Arana, Resurreción Maria Azkue eta Miguel de Unamuno aritu omen ziren. Azkenean, Azkuek irabazi zuen. Eta gerora, lehen lanak euskaraz idatzi bazituen ere, gure hizkuntza ohorez ehortzi beharrekoa zela idatzi zuen Unamunok. Ez zuen elebitasunean sinesten.

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Kike Amonarriz Bilboko Kafe Antzokian

Bilbon euskararen eta euskaldunen guneak bilatzen hasita, Kafe Antzokira joatea derrigorrezkoa da. 1995ean sortu zen Gabriel Aresti euskaltegiaren ekimenez ikasleek euskara erabili ahal izateko espazio errealak izan zitzaten. Kultur ekitaldi ugari egiten dira Kafe Antzokian: kontzertuak, bertso saioak, liburu eta disko aurkezpenak eta abar. Eta horrekin batera, Aresti euskaltegiak beste hainbat ekimen ere baditu martxan: Bilbo Hiria irratia, Algara konpartsa, Zenbat Gara elkartea…

Euskaltzaindiaren egoitza nagusia ere Bilbon dago, Plaza Berrian hain zuzen ere. 1919an sortu zen erakunde hau eta haren helburuak dira, besteak beste, euskara sustatzea, erabilera zabaltzea, hizkuntzaren kalitatea bermatzea eta hiztunen eskubideak zaintzea. Linguistikaz, soziolinguistikaz, onomastikaz, toponimiaz, gramatikaz, hiztegiaz, dialektologiaz eta abarrez arduratzen da.

Euskaraz Bilbo ala Bilbao esan behar ote den jakin nahi izan du ‘Tribuaren Berbak’ saioak bertan. Mikel Gorrotxategik, Onomastika batzordeko idazkariak, euskarazko izen jatorra Bilbo dela argitu dio. Horren arrazoia euskal literaturan beti izen hori erabili izan dela da. Eta ez euskaraz bakarrik, baita ingelesez ere: Erdi Aroan Bilboko portutik bidaltzen zituzten merkantziei buruz idazten zutenean Bilbo hitza erabiltzen omen zuten.

Lehen euskal antzerki talde profesionala ere Bilbon sortu zuten 80ko hamarkadan, Maskarada taldea hain zuzen ere. Mikel Martinez aktorea izan zen sortzaileetako bat, “euskaldun berriak eta euskararen aldeko militanteak” zirelako.

San Inazio auzora joanda, Euskararen Etxea topatu du Kikek. Azkue Fundazioaren ardurapean dago eta euskarari buruzko gune espezializatua da. Interpretazio zentro bat eta euskaraz idatzitako unibertsitate-liburuen bilduma ditu bertan. Eta horrekin batera, ekimen ugari antolatzen dituzte bai gazteentzat bai helduagoentzat.

Gazteengan euskara zabaltzeko, ostera, Harrapazank aisialdi programa dago. Kutsu urbanoko ekintzak antolatzen dituzte gazteen artean euskararen erabilera sustatzeko.

Azkenik beste bitxikeria bat: ba al zenekiten gurea ez dela munduko Bilbo bakarra? Mexikon, Coahuila estatuan, bada Bilbao izeneko 400 bat biztanleko herrixka bat. Bertan hondar fineko dunez disfrutatzeko aukera daukate eta turismorako leku aproposa bilakatu omen da.

‘Bertan Bilbo’ izeneko saioa osorik ikusi: