Tag Archives: formala

XXI. mendean, hamaika tribu, hamaika euskara

XXI. mendeko euskara izan du hizpide ‘Tribuaren Berbak’ saioak. Nolakoa da hiztunen komunitatea? Zein da hiztunen profila? Galdera horiei erantzun nahian, hainbat gonbidatu bildu du Kike Amonarrizek.

azkarate

Miren Azkarate eta Kike Amonarriz

Lehenik eta behin, Miren Azkarate euskaltzainak azken 50 urteotan euskarak izan duen bilakaera aipatu du. Euskara batuaren hasierako garai hartako helburu nagusia zen gutxieneko arau batzuk finkatzea. Gaur egun, ordea, euskara barruraino sartu da hezkuntza munduan, administrazioan (“beharbada ez nahi genukeen beste”), hedabideetan, osasunaren munduan (“poliki-poliki”)… Dena dela, euskara batua aldaera formala da, eta gazteek eskolan ikasi dute, baina motz geratzen zaie harremanetarako; beste zerbait behar dute, “gozatzeko balioko dien eredu bat”.

zalbide

Mikel Zalbide

Mikel Zalbide euskaltzainak, berriz, hiztunen bilakaeraz hitz egin du. Garai bateko euskaldun elebakarrak galdu egin dira. Multzo garrantzitsua osatzen dute euskal elebidunek, euskaraz erdaraz bezain ondo edo hobeto moldatzen direnek. Gainera inoizko handiena da euskaraz alfabetatuta daudenen multzoa. Erdal elebidunak ere asko ugaritu dira, hau da, erdaraz hobeto moldatzen badira ere, euskaraz badakitenak. Ikasleen euskara maila baldintzatzen duten bost faktore nagusi aipatu ditu: berezko gaitasuna, etxea, kaleko hizkera nagusia, lagunartea eta eskola. Faktore horiek ikasle bakoitzaren kasuan konbinatzeko moduak maila aukera anitza emango digu.

manterola

Kike Amonarriz eta Ibon Manterola

Ibon Manterola EHUko UNESCO katedradunak, hain zuzen ere, gure hiztun komunitatearen aniztasuna nabarmendu du. Batzuek asko dakite, eta asko egiten dute; asko dakitenak, baina asko egiten ez dutenak; gutxi dakitenak baina dakiten horri etekin handia ateratzen diotenak; eta, azkenik, azpimarratu egin du euskaraz ez dakiten baina haurrak euskaraz eskolatzeko hautua egin duten gurasoen garrantzia. Gainera, etorkizunera begira, euskararentzat garrantzitsuagotzat jo ditu eragile gisa jatorriz erdaldunak direnak, hau da, euskaldun berriak, euskaldun zaharrak baino.

bereziartua

Garbiñe Bereziartua

Gazteen artean ikerketa egin du Garbiñe Bereziartuak, Azpeitiko euskara teknikariak. Haren hitzetan, komunikatzeko bide berriak sortu diren honetan, komunikatzeko modu berriak sortzen ari dira. Sare sozialetan erabiltzen den hizkera norberak eguneroko bizitzan dituen ohiturekin lotuta dago, eta, beraz, euskalkia duten herrietan, euskalkia bera hizkuntza baliabide bat gehiago da. Batua eskolarekin lotzen dutenez, ez dute horrelako harreman informaletarako erabiltzen. Euskalkia izateak, beraz, asko aberasten du euskal hiztunen errepertorioa.

maite

Maite Quintanilla

Maite Quintanilla antropologoak Soraluzeko gazteak eta euskara ikertu ditu. Azpimarratu du “oso epaituak” sentitzen direla, eta ez zaiela eurei galdetzen. Zenbaitek hautu kontzientea egin dute euskararen alde; beste batzuek, ordea, hegemoniak agintzen duenari jarraitzen diote. Euskara gurea delako erabili behar dugula esanda, gutxi batzuengana baino ez omen gara heltzen. Gakoa, bere ustez, esperientzia eta bizipen positiboetan datza. Beraz, euskara ikuspuntu baikor batetik helarazi behar zaiela uste du.

jokin

Jokin Etcheverri

Ipar Euskal Herrian, Jokin Etcheverri ekoizlearen testigantza jaso du Amonarrizek. Donibane Lohizune inguruan, batez ere, batua egiten omen da gehiago gaur egun. Bestalde, Hego Euskal Herrian “euskañola” egiteko dagoen joeraren parekorik ba ote dagoen galdetuta, ezezkoa erantzun du, bertan ez baitaukate hizkuntzak nahasteko hainbesteko joerarik.

dibinaOrioko Dibina Lanberri amonarekin ere hitz egin du, gazte garaian erabiltzen zuten euskarari buruz. Erabat euskaraz egiten zuten uzten zieten leku guztietan, eta hika aritzen omen ziren batez ere. Ia ez zuten erdaraz egiten, eta haserrea adierazteko hitzak eta jolas gehienak euskaraz egiten zituzten. Ez zuten, beraz, normalean, gaztelaniara jotzeko beharrik sentitzen.

asisko

Asisko Urmeneta

Gaur egungo lagunarteko hizkeran, aldiz, gaztelaniaren edo frantsesaren eragina handia dela uste du Asisko Urmeneta marrazkilariak. Batua sortu izana beharrezkotzat jo du, baina maila jaso horretan dagoen hizkera hori “monokorde, monokromo eta monotono”a dela aipatu du. Kolore edo ñabardura pixka bat behar dugunean, kasurik onenean, euskalkira jotzen dugula esan du, baina, kasurik okerrenean, erdarara. Horren ondorioz, gero eta zailagoa egiten zaigu euskaldunon arteko komunikazio informala. “Euskara inperfektu, inkorrekto eta lardaskagarria” behar dela adierazi du. Horretarako, batetik, euskalkiek ematen dituzten adierazpide aberats horiek euskara nazionalera esportatzea proposatu du; bestetik, berriz, entzundako, irakurritako, ostutako eta itzulitako esapideekin gure lagunarteko hizkeran dauden zuloak betetzen ez baditugu, asmatzeko zilegitasuna badugula azpimarratu du.

lertxundi

Anjel Lertxundi

Anjel Lertxundi idazlearen ustez, euskarak badu adierazkortasunak; aldiz, gu geu gara euskarari etekina ateratzen ez diogunak, gatza eta piperra behar ditugunean erdarara jotzen dugulako. Izan ere, erdara gehiago entzuten dugunez egunean zehar, beste hizkuntzatan barneratuta dauzkagun elementuak erabiltzea erosoago zaigu. Horri lotuta, Euskal Telebistaren “dejazioa” aipatu du, hizkuntzaren beraren premiak ez dituelako pentsatzen. Bere ustez, euskararen promoziorako, “estrategia batek egon behar du planifikatuta; ez da aski euskaraz datorrena ematea”. Bestalde, ahozkotasuna landu beharko litzatekeela azpimarratu du, bai hezkuntza mailan, bai familian.

Euskararen alorrean, norberak eragina du bere inguruan, eta horregatik gure inguru hurbilean hasi gintezke eragiten. Alabaina, erantzukizuna ez da norbanakoena eta gizartearena bakarrik, erakundeek ere bai baitute zeregina.

Ikus ezazue osorik ‘XXI. Mendean hamaika tribu, hamaika euskara” saioa.