Author Archives: Naiara Gutierrez

Lasarte, iturriko ura bezain bertsolari

1927ko abenduaren 16an jaio zen Leitzako Franki baserrian Manuel Lasarte Arribillaga bertsolaria. Eta atzo hil zen Aretxabaletako zaharren egoitzan. Leitzan jaio eta Orion bizi zen, errementaria ogibidez. Iturriko ura bezain bertsolari, idazle eta kontalari emankorra. 17 urterekin Zaldibarren egin zuen bere lehen plaza, hantxe jaso zuen bere lehen hogei durokoa bertsoetatik.
lasarte

Geroztik, herriz herri urte askotan aritu zen bertsotan garaiko bertsolariekin. Uztapide, Mattin, Xalbador, Basarri, Lizaso, Lazkao Txiki, Lazkano… 1963an urdailetik operatu zutenetik osasuna izan da bere etsairik handiena. Plazaz plaza aritzeari ere utzia zion azken 25 urteotan, inoiz omenaldi edo festa berezietan bertsoren bat edo beste abesten bazuen ere. Azken urte honetan egin du behera nabarmen bere osasunak… hainbeste bertso kantatutako gizona halaxe joan da, isil isilik. Gaur iluntzeko 19:30ean izango da hileta elizkizuna Orioko San Nikolas parrokian.

Herio! Zure aurrean karakol izan nahi nuke

Bertsolaritza aldatzen ari da, garatzen ari da, egokitzen, moldatzen ari da!Garai batean gai-jartzailerik ez zegoen eta librean aritzen ziren kantuan. Bertsolariak bilatzen eta sortzen zuen gaia. Gaur egun ere abesten dute librean bertsolariek baina gaijartzailearen figura oso sustraitua dago bertsogintzan.

Doinuen eta neurrien garapena ere nabarmena da. Sei, zazpi, zortzi eta bederatzi puntuko bertsoak noiznahi entzuten dira gaur egun. Bereziki txapelketetan. Lehen ez zen horrelako konturik. Garai bateko bapateko bertsogintzan lau puntuko bertsoa zen nagusi, lau errimakoa gehienetan, zortziko handia eta zortziko txikia alegia.

Gaur egungo bertsogintzan urtero plazaratzen dira doinu berriak askotan bertsolariak berak sortuak eta beste askotan musikariren batenak dira: Xabier Lete, Mikel Laboa, Manu Chao, Bebe, Bob Marley… bistakoa da kanpoko iturrietatik ere edaten duela bertsolariak. Onintza Enbeitak blog honetan idatzitakoaren harira esango nuke bertsolaria etengabeko bilaketa batean murgilduta dagoela. Norbere buruaren bila, ezagutzen ez duen herri horren bila, errima, joskera eta hitzen bila. Neurrigabea da neurriaren barruan sartzeko bilaketan egiten den ahalegina. Eta bila ari denak aurkituko du zerbait!

Bertsolaritzaren bilaketa eta aldaketa prozesuaren adierazgarri dira bertsolariei jartzen zaizkien zenbait ariketa berezi.

Alegian bertso jaialdia egin zuten eta Felix Irazustabarrena gai-jartzaileak ariketa bereziak jarri zizkien bertsolariei. Bertsoaldi berean doinu eta neurri desberdinetan abestea, hasierako agurra bota eta segidan hiru puntu erantzun beharra eta Andoni Egañari jarri ziona, gaia eman eta hamar-hamabost minutu uztea bertsoak pentsatzeko. Hilerriira bidali zuen karakolak biltzera eta hauxe Zarauztarrak hiru bertsotan egindako pelikula. Hasiera beldurgarria baina amaiera oso zoriontsua duen pelikula da. Karakolak bezala segi dezagun lasai lasai gure buruaren bila.

1988ko San Ferminak

pamplona11988ko uztailean bertso jaialdia egin zuten Leaburun. San Ferminak gainean dira eta haiekin batera entzierroak eta zezenak. San Ferminen usaian jarri zituzten bertsolariak lanean. Hiru korrikalari eta hiru zezen aurrez aurre. Lizaso, Lazkaotxiki eta Mañukorta korrikalariak. Peñagarikano, Murua eta Lopategi zezenak.

Zortziko handiko doinu eder bat entzun nahi?

Xilabako txapelketa, Bizkaikoa, Arabakoa, Nafarroakoa eta orain Gipuzkoako. G puntua. Puntuen eta urduritasunen artean bada alderdi bat bereziki txapelketan aberastu behar litzatekeena. Doinuen aukeraketa. Betiko zortziko txikiak, betiko zortziko handiak. Hona hemen zortziko handiko doinu eder bat, inork Gpuntuan edo plazako saioren batean erabili nahiko balu? bejondaiola!
1908ko, maiatzaren 28an jaio zen Pierre Bordazarre, ezizenez Etxahun-Iruri ezaguna. Euskal idazlea, pastoralgilea, laboraria eta artzaina zen. Iruriko Etxahunian sortu zelako esaten zioten Etxahun-Iruri. Louis Ligetxen ikasle izan eta gero, harekin ibili zen bertsotan. 1946an sari bat irabazi zuen Hazparnen eta Zuberoatik kanpora Xalbador eta Mattinekin egin zituen saioak. Berrehun bat kantu baditu idatziak. Gehienak euskaraz baina frantsesez ere bai zenbait. Hemen entzun dezakezuen bertso sortaren izena, Ama da. 1946an idatzi zizkion bertsoa hauek amari. Etxahun Irurik berak eta Battitta Arabarkok abestuta, bi ahotsetan. AMA.

Everesten ikurriña lehen aldiz jarri zenekoa

Orioko balearen bertsoek ekartzen digute urtero gogora maiatzaren hamalaua, baina bada beste gertakizun bat oso ezaguna, eta hau ere maiatzaren hamalauan gertatu zen. zer gertatu zen 1980ko maiatzaren hamalauan?

“Mila bederatzirehun ta larogehi urtian, maiatzaren hamalaugarren egunian, Everest handiaren mendi gailurrian, ikurriña azaldu zan beatzik aldian?”

Balearen bertsoak ezagunagoak badira ere, bada Everesten ikurriña jarri zuteneko hura kontatzen duten bertsorik ere. Ez dakigu nork abestuak diren baina freskoan eta momentuan grabatutako bertsoak dira. Apostu ez dituzuela beste inon entzun!

Ezagutzen al duzu bertso hau?

Ea asmatzen duzun norena den bertso hau. 1978an, apirilaren hogeitamarrean Ahetzen kantatutakoa da. Gure bertsolari batek kantatua da.

     “Ez eduki, ez, ni beti pozik
     egoten naizen usterik.
    Ez baidadukat andregairikan
     ez baidadukat emazterik.
     Hamaika aldiz egon izan naiz
     barrua penaz beterik.
     Baina nik poza kantatutzen det
     tristura bertan gorderik”