Batzuk klaustrofobia eragiteko gai diren zulo txikiak dira. Beste batzuk, berriz, askoz handiagoak dira, eta barruan ibiltzean ematen du erraz bidaia daitekeela denboran zehar. Baina guztiek dute amankomuneko ezaugarria: bikainak dira, mendian tailatutako harribitxi zoragarriak.
Faido, Laino eta Markinez herrietan daude kobazulo artifizial horiek, Trebiñuko zonaldean, eta aspaldiko garai baten testigu isilak dira. Kobazulo eremitikoak dira, azken datazioen arabera VI. mendetik aurrera eraikiak. Edo, hobeto esanda, zulatuak. Izan ere, bertako mendien arrokak hondeatuz eraiki ziren bizileku horiek.
Zeintzuk izan ziren Turkiako Kapadoziaren baliokide txikitzat jotzen den paisaia hau eraiki zuten pertsonaiak? Orain dela gutxira arte erantzun bakarra zegoen: kobazulo eremitikoak ziren, Euskal Herriko lehen kristau eremitek eraikiak. Gizartetik at gelditzen ziren fededun erradikalen bizilekua, Jainkoarengandik gertuago bizi nahi zutenak eta Jesukristoren martirioa bakartasunean bilatzen zutenak, alegia.
Garai horretan fenomeno arrunta zen eremitismoa, eta mende askotan zehar bizimodu hau Kristautasunaren geografia osoan mantendu izan zen. Mugimendu hori, ordea, mandatarien eta Eliza beraren kontroletik at gelditzen zen gehienetan, eta horregatik lehen ordenuak eta monasterioak eratzen hasi ziren, guztiek amankomuneko arau eta ohitura batzuen menpe. Fededun hippie horiek kontrolatuago izateko modu bikaina izan zen hura.
Baina adituek egindako azken ikerketen ondorioz, eremitismoaren ideia hori baztertzen ari da pixkanaka. Ezinbestean eremitismo hutsetik baino haratago zihoan fenomenoa izan behar izan zen bertan garatu izan zena.
Euskal Herriko Unibertsitateko arkeologoa den Agustin Azkaraten ustez, bertako orografian egindako aldaketa oso garestia izan zen, eta bizileku hori eratzeak ezinbestean errekurtso handien beharra zuen. “Aldaketa hori burutzeko autoritate maila nahikoa zuen norbaiten existentzian pentsatu behar dugu”, dio Azkaratek argitaratzear dagoen zientzia-komunikazio batean.
Kobazuloen inguruan Ebroren haranean egindako zeramikak topatu dira, eta bertako Eliza batean idatziak daude. Faktore horiek Azkarateren susmoa handitu dute. Garai eta mende horretan erraztasunez idazteko gai zen jendea zegoen bertan, eta ondorioz mezu horiek irakurtzeko gai zen jendea ere egon behar zen.
Analisi arkeobotanikoek ere lagundu dute bertako inguruetan zegoen paisaia ulertzen. Lurralde, Paisaia eta Ondarea Katedraren koordinatzailea den Azkaratek horiek ere izan ditu kontutan inguru eremitikoaren ideia hutsetik baino haratago joateko. Analisiek erakusten dutenez, inguru horietan gizakiaren eragina oso handia izan zen, “belardi eta zereal soroak nagusi zirelarik”, eta ganadu ugari ere bazegoen.
Bertan egona bazara ere, ikuspuntu berri hau bisita berri baterako aitzaki berria izan daiteke. Ekonomia garatu batean oinarritutako herria, bizia eta fededuna, baina ez bakarrik eremita hippien komuna. Galdera nagusiak, ordea, airean jarraitzen du: zergatik eraiki zuten horrelako bizilekua? Norengandik babestu nahi zuten?
