Tag Archives: Jon Maia

60etako emigrazioa gaur:

etorkinak

Kike Amonarriz, 60ko hamarkadako emigrazioaz

Migratzea, jatorria utzita inora joatea, gizakia bezain zaharra da. Euskal Herriak ere ezagutzen du immigrazioa. Orain bezala, lehen ere etorri baitira hona. “Tribuaren Berbak” saioak etorkinen gaiari heldu nahi izan dio, zehazki, Euskal Herriko gizartean eragin handiena izan duen immigrazioari: 60ko hamarkadakoari, alegia. Etorrera masibo hark euskaran zein eragin izan zuen aztertu du Kike Amonarrizek.

Izan ere, XX. mendeko bigarren erditik aurrera Espainiatik etorritako jende-oldeak gure herria eraldatu zuen. Beharrak bultzatuta, baina, maletak bete ilusio eta itxaropenez. Inoiz ezagutu gabeko astindua izan zen, ordea; shock-a bertakoentzat, baita etorritakoentzat ere. Bien arteko talka, azken batean!

xose

Xose Estevez eta Kike Amonarriz

Gaztela eta Leondik, Extremaduratik, Andaluziatik eta Galiziatik etorri ziren gehien bat. Baina lurralderen bat nabarmendu behar badugu, Galizia aipatuko dugu zalantzarik gabe. Trintxerpen eta Barakaldon komunitate handiak sortu zituzten, eta, Xose Estevez historialari galiziarraren arabera, egun,  Euskal Herrian hirugarren hizkuntza mintzatuena izango litzateke galiziera, gaztelaniaren eta euskararen atzetik. Izan ere, 50.000 hiztun galiziarreko komunitatea daukagu gurean. Bestalde, Euskal Herriko Galiziako etxerik zaharrena Barakaldon dago. 1901ean sortu zuten, Bizkaiko Labe Garaiak sortu ziren urte beretsuan. Anxo Deivek Kikeri esan dionez, munduko zentro galiziar garrantzitsuenetakoa da, 1.000 bazkide inguru baititu.

irakasle

Jone Miren Hernandez

Jone Miren Hernandez EHUko Gizarte Antropologiako irakaslearekin hitz egin du Amonarrizek etorkinen etorrera hark sortutako eraginari buruz. Gai horri lotutako tesia egin zuen, eta bertan ateratako ondorioetako bat da, hain zuzen ere, aipatu berri dugun shock hori eragin zuela egoera hark. Izan ere, aurretik ere beste immigrazio mugimendu batzuk gertatu ziren arren, 60ko hamarkadan “oso azkar gertatu zen aldaketa” eta, gainera, “jende kopuru handia” etorri zen. Tokian tokiko datuak ezberdinak badira ere, zenbait lekutako biztanleen kopurua bikoiztu edo hirukoiztu egin zen. Beraz, shock handia izan zen, ezinbestean.

ataun-euskaraz

Paco Tejado eta Kike Amonarriz

Garai hartan Euskal Herria bizileku hartu zutenek, nolako harremana izan zuten eta dute euskararekin? Hainbat adibide bildu du Amonarrizek. Paco Tejados, esaterako, 9 urte zituela etorri zen Ataungo Aia auzora. Guztiak aritzen ziren bertan euskaraz, eta, hortaz, euskara ikasi beharra zegoen; “ez zegoen besterik”, esan du. Gurasoek ez zuten ikasi, baina berak “erraz” ikasi omen zuen, “lau bat hilabetean”, eskolan gaztelaniaz egiten zuten arren.

durango

Kike Amonarriz, Beni Hurtadorekin eta Pablo Bragadorekin

Beni Hurtado Extremaduratik etorri zen Bilboko Abusu aldera, eta Pablo Bragado, berriz, Zamoratik heldu zen Zornotzara. Gaztetxoak ziren biak ahala biak, eta inguruan ez zuten euskaldun askorik. Beraz, ez zuten euskara ikasi. Orain, ordea, erretiroa hartu dutenetik, buru-belarri dabiltza euskaltegian. Haien hitzetan, gutxi dira euskara ikasi dutenak euren belaunaldiko jendearen artean, bizi diren zonaldean ez baitute beharrik sentitu. Hurrengo belaunaldiari begira, berriz, euskararen egoera nahiko ondo ikusten dute, seme-alabek euskaraz bai baitakite. Dena den, inguru guztietan ez dago maila bera, eta asko dago egiteko.

amak

Maria Jordana eta Eva Miguelez

Orduan ikasi ez bazuten ere, 60ko hamarkadako etorkin haiek, egun, euskarara hurbildu dira. Haien biloba gehienak euskal hiztunak dira, eta haien seme-alabek ere ikasi dute euskara euren umeekin komunikatzeko. Beraz, belaunaldi berriei esker, etorkin haiek euskarara lotu dira. Eva Miguelezen gurasoak Leondik etorri ziren. Bera Euskal Herrian jaio zen, eta eskolan euskaraz ikasi zuen, baina inguru guztia erdalduna zuenez, ez zuen erabiltzen. Maria Jordana, berriz, Lizarratik etorri zen Urretxura, euskararekin inolako loturarik izan gabe. Hala ere, betidanik sentitu izan da euskalduna, eta bizilekua aldatzean, “ikasteko beharra” sentitu zuen. “Mundu berri bat zabaldu” zaiola aitortu du Mariak. Eva ere betidanik sentitu da euskalduna, baina alaba izatean ohartu da etxetik jaso behar duela euskara “hemen % 100ean bizitzeko”.

jonmaia-etorkin

Jon Maia eta Kike Amonarriz

Jon Maia bertsolariaren aita eta ama Extremaduratik eta Zamoratik etorri ziren Urretxura. Mundu euskalduna eta ez-euskalduna oso modu naturalean uztartu ditu berak, “biak etxetik jaso” dituelako. Izan ere, kanpotik etorritako gurasoak ditu, baina “euskalduntasuna ere haiek eman” diote. Integrazioaren garrantzia nabarmendu nahi izan du: “integrazioa jarrera bat da. Nire abuelak eta abuelok jarrera hori izan zuten. Francoren garaian etorri ziren, eta ikusi zuten han zapaltzen zituen hanka bera zela hemengo kultura zapaltzen zuena”. Aiton-amona haiek seme-alabei transmititutako baloreei esker, bilobak, Jon eta haren lehengusu guztiak, euskaldunak dira.

Bi begiradak biltzen ditu Maiak, etorkinena eta euskal munduarena. Oso banatuta egon dira urte luzetan bi esparru horiek, eta, bizikidetzari begira, nabarmendu du derrigorrezkoa izango dela orain arte bereizita egon garenak elkarrengana hurbiltzea. Gainera, oraingo etorkinei lotuta aipatu du oso garrantzitsua dela “aurreko akatsak” ez errepikatzea, eta aurreko “mesfidantza eta banaketa horietan ez erortzeko”. Izan ere, esaldi biribila bota du bertsolariak elkarrizketa amaitzeko: “hurbildu gaitezen, eta ikus ditzagun pertsonak, eta ez etorkinak”.

Ikus ezazu osorik “60etako emigrazioa gaur” atala EITB Nahieranen.

 

Itsasaldeko euskararen berezitasunak aztertu dituzte ‘Tribuaren Berbak’ saioan

Tribuaren Berbak” ETB1eko saioko azken atalean itsasaldeko euskara aztertu dute, “itsasoa bezain bizia, gatz eta piperduna delako”.

Xabier Azkue Zumaiako Euskara Teknikaria

Xabier Azkue Zumaiako Euskara Teknikaria

Horretarako, lehen geldialdia, Zumaian egin dute. Bertan, itsasoak zein hizkuntzatan hitz egingo duen galdetu dio Kike Amonarrizek Xabier Azkue Zumaiako Euskara Teknikariari. Azkueren ustez, itsasoak hainbat hizkuntza ditu, eta euskara horietako bat. “Zumaiak arrantzarekin zerikusi polita izan du. Batez ere lehorreko arrantza egiten da, bai egunez, baita gauez ere”, esan du Xabier Azkuek. Eta horrela bertako hitz konkretuak ikasten hasi gara: gaueko arrantzari ‘gabarrantza‘ esaten zaio Zumaian; itsas kabrari ‘gomexa‘ deitzen diote eta ‘txoazkiña‘ edo ‘andaika‘ dira ‘gabarrantzan’ harrapatzen diren arrainetako batzuk.

Zumaian haitz polit askoak ere ikusi ditu Kike Amonarrizek itsasotik eta horietako batek ‘Marianton’ izena du. Marianton izeneko emakume bat hil omen zen haitz horretan lapak batzen duela hainbat urte eta horregatik hartzen du izen hori. Hala eta guztiz, Zumaian badaude gaztelaniazko izena hartzen duten tokiak, adibidez, ‘Playa Gris’. Xabier Azkueren ustez, euskal izenak berreskuratzeko ekimenak egin beharko lituzkete.

Kike Amonarriz Bermeoko saregileekin

Kike Amonarriz Bermeoko saregileekin

Gipuzkoatik Bizkaira salto eginez, Bermeoko saregile talde batekin eta Lekeitiko Faustino Garatea patroiarekin hitz egin du ETB1eko saioak. Bermeo eta Lekeitioko euskarak itsaso zaporea, arrantzale kutsu handia dute. Ana Rosa Ispizua saregileak dioenez, “kostaldeko hizkerak gatz berezia du, itsasoak bezala”. Eta azken urteetan inmigrazio handia egon da, Senegaldik batez ere. Faustinoren hitzetan, “hitzen bat esaten dute euskaraz, baina euren artean Senegaleko hizkuntzan hitz egiten dute, eta gurekin gaztelaniaz”.

 

Bermeoko hitzak errepasatzen hasita, kalean asko dabilenari ‘kalinpan‘ esaten diote; pertsona motela denari ‘papardoa‘ deitzen zaio, eta okerra denari, berriz, ‘trabeseko paelea‘ esaten zaio. Lekeition, berriz, ‘Dzanga‘ uretara buruz behera saltatzeari esaten zaio. ‘Dzapart‘, ordea, uretara hankak beherantz begira botatzeari esaten zaio.

Kike Amonarriz eta Kirmen Uribe

Kike Amonarriz eta Kirmen Uribe

Bizkaiko kostaldean jarraituz, Ondarroan Kirmen Uribe idazlearekin hitz egin du Kike Amonarrizek. Itsasoak presentzia handia du Kirmen Uriberen Bilbao-New York-Bilbao liburuan. “Aita arrantzalea zen, eta berari idatzitako nobela bat da. Aita, aitona, birraitona eta osabak arrantzaleak izan dira, baina gure belaunaldian tradizio hori eten egin da. Horregatik galera hori islatu nahi izan dut”, esan du Kirmenek.

Ondarroako euskara ere itsasoko euskara da, eta baditu bere esaera eta berba propioak: ‘Amua ezpainetan‘ erabiltzen da haserre zaudela esateko.

‘Tribuaren Berbak’ saioko Itsasoa laño dago atala bukatzeko Jon Maia bertsolaria harrapatu dute Albaolan, laster ateak zabalduko dituen Itsas Kultur Faktorian, alegia. Izena euskal ontzietan tradizionala zen alboko pieza batetik dator. Bertan, eraikina erreformatzen ari dira San Juan baleontzia eraiki ahal izateko. “San Juan baleontzia euskal ontzi historiko bat da, 1565ean Labradorren (Kanada) hondoratu zena, eta ontzi hori berreraikiko da jendearen aurrean. Originala egin zen moduan berreraikiko da”, aipatu du bertsolariak.

Jon Maia eta Kike Amonarriz

Jon Maia eta Kike Amonarriz

Jon Maia hizkuntza gutxituak eta itsasoa lotzen dituen proiektu baten murgilduta dago. San Juan ontzia eraikita dagoenean, Europako hizkuntza gutxituen mapatik bidaia egingo da ontzi honekin. Bretaña, Gales, Eskozia, Irlanda, Faro Uharteak eta beste herrialde batzuk bisitatuko dituzte; euskarak presentzia handia izan baitu Ipar Atlantikoko itsasoan

Jon Maiak itsasoko euskal hitz bat ere ekarri digu saioari amaiera emateko: ‘tosta‘. Arraunlaria esertzen den ohola da tosta eta lehorrean ez da hitz hau erabiltzen aulkia edo antzeko gauzentzat. Hitz hau gurea da, baina ez soilik gurea, Irlandan, Feroe Uharteetan eta Eskozian ere hitz hau erabiltzen baitute esanahi berdinarekin.

Itsasoak eta euskarak betidanik izan duten harremana nabarmendu digu ‘Tribuaren Berbak’ saioak Itsasoa laño dago atalean. Ikusi osorik: